རྒྱ་གར་རང་བཙན།

རྒྱ་གར་རང་བཙན་བླངས་ཚུལ་མདོར་བསྡུས། དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པའི་ནང་རྒྱ་གར་ནི་ཞིང་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་སྐབས་དེར་སོ་མ་ར་ཛ་དང་། སྲིན་བལ་གྱི་རྒྱུ་ཆ། ཇ། ཚིག་ཇ་དག་དབྱིན་ཇིར་ཕྱིར་ཚོང་བྱེད་པ་དང་ཚུར་ལ་རས་ཆས་མཚོན་པའི་བཟོ་ལས་དངོས་རྫས་ནང་འདྲེན་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པ་རེད། དུས་རབས་ ༢༠ མགོ་སྟོད་ནས་བཟུང་རྒྱ་གར་གྱི་བཟོ་གྲྭས་ཀྱང་བཟོ་ལས་ཐོན་སྐྱེད་མགོ་བཙུགས་ཡོད། དུས་སྐབས་དེར་དབྱིན་ཇི་དེ་འཛམ་གླིང་སྟོབས་ཅན་རྒྱལ་ཁབས་ཨང་དང་པོའི་ས་ནས་མར་ལྷུང་ཡོད་པ་སྟེ། སྤྱིར་དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པའི་དཀྱིལ་ལ་དབྱིན་ཇི་ནི་འཛམ་གླིང་ཐོག་གི་སྟོབས་ཅན་རྒྱལ་ཁབ་ཨང་དང་པོ་དེ་ཡིན་མོད། དུས་རབས་དེའི་མཇུག་ཐོག་དེར་སྟོབས་ཅན་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག འཇར་མི་ནས་ (Germany) དང་ཨ་རི་(USA) གཉིས་སྔོན་དུ་ཤོར་ནས་ ༡༩༣༠ བར་ལ་གནས་སྟངས་དེ་མུའི་ངང་ལྷག་ཡོད། 

མ་ཟད་སྐབས་དེར་དོན་རྐྱེན་གཞན་ཞིག་སྟེ་ ༡༩༡༩ ལོར་རྒྱ་གར་མི་མང་སྡེབ་ལང་གིས་དབྱིན་ཇིར་ངོ་རྒོལ་བྱས་པའི་ཐོག་ལ་«ཇལླཱིན་ཝལ་ལ་བགྷ་ (Jallianwalla Bagh) གི་མི་གསོད་ཁྲག་སྦྱོར་»ཞེས་པའི་དོན་རྐྱེན་དེ་བྱུང་ཡོད་པ་རེད། སྐབས་དེར་རྒྱ་གར་དབྱིན་གཞུང་གི་དམག་སྤྱི་རེ་ཇི་ནལ་ཌི་ ཌ་ཡཱར་( Reginald Dyer) ཟེར་བ་དེས་གོ་མཚོན་མེད་པའི་མི་ཚོགས་ནང་དུ་མེ་མདའ་རྒྱག་རྒྱུའི་བཀའ་བཀོད་ཕབ་སྟེ་མི་མང་ ༣༥༠ སྐོར་བསད་ཡོད་པ་རེད།

སྐབས་དེར་རང་བཙན་འཐབ་རྩོད་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་བདག་ཉིད་ཆེན་པོ་གན་དྷི་རྗེ་ (Gandhi) [༡༩༤༨ ལོར་སྐུ་མ་གཤེགས་པའི་བར་རྒྱ་གར་རང་བཙན་འཐབ་རྩོད་ཀྱི་སྲོག་ཤིང་ཉག་གཅིག་དང་ཁྲིམས་རྩོད་ཁྱད་ལས་མཁས་དབང་ཞིག་ཀྱང་ཡིན།] ལྷོ་ཨ་ཧྥི་རི་ཁར་ཕྱིན་ནས་ ༡༩༡༥ ལོར་རྒྱ་གར་དུ་སླར་ཡང་ཕེབས་པ་དང་། 

༡༩༢༠ ལོར་ཁོང་གིས་དབྱིན་ཇི་དང་མཉམ་ལས་མི་བྱེད་པའི་ལས་འགུལ་སྤེལ་ཡོད། དེ་ནི་སྐུ་ཞབས་ཞོགས་དུང་གིས་“སྤྱི་དམངས་ཀྱིས་མི་རྟོན་པ”གསུངས་བ་དེ་ཡིན་པ་འདྲ། འདིའི་ནང་དུ་དབྱིན་ཇིས་བཟོས་པའི་རས་ཆ་ཉོ་བ་འགོག་པ་དང་དབྱིན་ཇིས་བཙུགས་པའི་སློབ་གྲྭར་འགྲོ་བ་འགོག་པ་སོགས་ཚུད་ཡོད།

སྤྱི་ལོ་ ༡༩༣༠ ནང་ལ་ཁོང་གིས་དབྱིན་གཞུང་གི་ཚྭའི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་ཚོང་ལས་དབང་ཤུགས་ལ་ཁ་གཏད་གཅོག་ཆེད་རྒྱ་མཚོར་ཚྭ་ལེན་དུ་རུ་སྒྲིག་གོམ་བགྲོད་ཀྱི་རུ་སྣ་དྲངས་ཡོད་ཅིང་དེ་ལ་«དན་དའི་རུ་སྒྲིག་གོམ་བགྲོད་» (Dandi March) ཅེས་འབོད་ཀྱིན་ཡོད། དེ་སྐབས་རྒྱ་གར་དབྱིན་གཞུང་གིས་ཁོང་ཐེ་བའི་མི་གྲངས་ཁྲི་གཅིག་བཙོན་ལ་བཅུག་ཡོད་ཀྱང་། ༡༩༣༡ ལོར་ཁོང་བཙོན་གྲོལ་ཐོབ་པ་ཙམ་མ་ཟད་མི་མང་ཚོར་རང་སྒེར་གྱིས་ཚྭ་མཁོ་སྒྲུབ་བྱེད་ཆོག་པ་བྱུང་ཡོད། ལོ་དེ་རང་ལ་རྒྱ་གར་གྱི་རྒྱལ་ས་ཡང་ཀལ་ཁུཏྟ་(Calcutta) ནས་དྷི་ལི་གསར་པར་ (New Delhi) གནས་སྤོས་ཡོད།

༡༩༣༥ ལོར་དབྱིན་གཞུང་གིས་སྔ་ཕྱི་ཙམ་མ་གཏོགས་རྒྱ་གར་རང་བཙན་འཐོར་རྒྱུར་ཤེས་ཏེ། ལོ་དེ་རང་ལ་ཁོང་ཚོས་རྩ་ཁྲིམས་གསར་པ་ཞིག་གཏན་ལ་ཕབ་ཀྱང་ལོ་གཉིས་ཀྱི་རྗེས་ལ་མ་གཏོགས་ནུས་པ་ཐོན་མེད། རེད་དེ་སྐབས་དེར་དབྱིན་ཇི་དབུས་གཞུང་གི་བཀོད་བྱུས་དེ་མུ་མཐུད་དེ་གནས་བསྡད་ཡོད།

༡༩༤༠ ལོར་དབྱིན་གཞུང་གིས་ཁ་གཏོར་སྲིད་ཇུས་བེད་སྤྱད་དེ་རྒྱ་གར་གྱི་ཁ་ཆེ་གཙོ་ཆེར་སྡོད་སའི་མངའ་སྡེ་ཁག་ཁ་བྲལ་གཏོང་རྒྱུའི་དགོས་འདུན་གཏོན་ཡོད་པ་ལ། སྐབས་དེར་རྒྱ་གར་བའི་ཆིག་སྒྲིལ་འགུལ་སྐྱོད་མཚམས་བཞག་པ་དང་རྒྱ་གར་དབྱིན་གཞུང་གིས་རྒྱ་གར་ཀོང་རེ་སིའི་ (Congress) དབུ་འཛིན་དང་རང་བཙན་འཐབ་རྩོད་བ་དག་བཙོན་འཇུག་བྱས་ཡོད། ༡༩༤༦ ལོར་རྒྱ་གར་དབྱིན་གཞུང་སྐུ་ཚབ་ཆེན་མོས་རྒྱ་གར་ལ་བར་བརྒལ་གྱི་བློན་ཆེན་ལྷན་ཁང་ཞིག་བཙུགས་ཤིང་སྲིད་བློན་ལ་ཇ་ཝ་ཧར་ལལ་ནེཧ་རུ་ (Jawaharlal Nehru) བསྐོས་ཡོད་པ་རེད། ཡིན་ནའང་དེ་མཚུངས་སུ་ཁ་ཆེའི་དབུ་འཛིན་རྗིན་ནཱ་ (M A Jinnah) [༡༩༤༦། ཟླ་བ་༨ ཚེས་༡༦] ཡིས་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ཉིན་མོ་(Day of Action) ཞེས་པ་ཞིག་གཏན་འབེབས་ཁྱབ་སྒྲག་བྱས་ཡོད་པ་དང་། སྒྲག་གཏམ་དེས་གྲོང་ཁྱེར་ཀལ་ཀཏྟ་(Calcutta) རུ་ཧིན་དྷུ་བ་དང་ཁ་ཆེའི་བར་ལ་བློ་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་དྲག་པོའི་འཁྲུགས་འཛིངས་བྱུང་ཡོད། 

རིང་མིན་རྒྱ་གར་དབྱིན་གཞུང་གི་སྐུ་ཚབ་ཆེན་མོ་མཱོན་ཊ་བྷེ་ཊེན་(Mountbatten) གྱིས་པ་ཀི་སྠན་དང་བྷང་ལ་དྷེཤ་(Pakistan & Bangladesh) གཉིས་བཅད་བགོས་བྱ་རྒྱུར་གཏན་འབེབས་བྱས་པ་དང་ཆབས་གཅིག ༡༩༤༧། ཟླ་༨ ཚེས་༡༥ ཉིན་མོར་རྒྱ་གར་ལ་རང་བཙན་དངོས་སུ་ཐོབ་ཡོད། འོན་ཀྱང་སྟབས་མ་ལེགས་པ་ཞིག་ལ་ཧིན་དྷི་དང་ཁ་ཆེ་འདྲེས་མ་ཡོད་སའི་ས་གནས་ཁག་གི་ནང་ཕན་ཚུན་འཁྲུགས་འཛིངས་ཤོར་ཏེ་ཧ་ལམ་མི་གྲངས་ས་ཡ་ཕྱེད་ཙམ་རྐྱེན་ལམ་དུ་སོང་ཡོད་པ་རེད། 

༡༩༥༠ ལོར་རྩ་ཁྲིམས་གསར་པ་གཏན་ལ་ཕབ་ཅིང་རྒྱ་གར་མངའ་སྡེ་རིས་མེད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཏུ་གྱུར། སྲིད་བློན་ནེཧ་རུས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔའ་འབྱོར་གཞུང་སྒེར་གཉིས་ཀ་ཅན་ (Mixed Economy)དུ་བཟོས་པ་སྟེ། བཟོ་གྲྭ་ཁ་ཤས་མངའ་སྡེའི་དང་ཁ་ཤས་སྒེར་པའི་ཁེ་ལས་ཅན་དུ་བཟོས།

གང་ལྟར་རྒྱ་གར་རང་བཙན་འཐབ་རྩོད་དེ་རྒྱུན་རིང་ལ་སྒྲུབ་དཀའ་བ། རྒྱལ་གཅེས་བའི་ཚེ་སྲོག་ཤོར་བའི་གྲངས་ཚད་མཐོ་བ་སོགས་བྱུང་ཡོད་ཀྱང་། རྒྱ་གར་རང་བཙན་ཐོབ་པའི་རྗེས་སུ་འཛམ་གླིང་ཐོག་གི་ཆེས་བརྟན་ཞིང་ལྷིང་བའི་མང་གཙོའི་རྒྱ་ཁབ་ཆེ་ཤོས་ཤིག་དང་ཚད་ལྡན་ཞིག་ཡིན་པ་རེད། །