ཇམ་མུ་དང་ཀཤྨིར་འཇིགས་སྐུལ་རིང་ལུགས་པ་བཞི་བསད་པ།

དེ་རིང་ཇམ་མུ་དང་ཀཤྨིར་ས་གནས་སུ་འཇིགས་སྐུལ་རིང་ལུགས་པ་བཞི་བསད་པ་དེ་དག་འཆའ་སྒམ་རྫུན་མའི་ཡིབ་ཁང་དུ་སྦས་ནས་ཡོང་ཡོད་པ་རེད། དེ་ཡང་ད་ལན་བསད་པའི་འཇིགས་སྐུལ་རིང་ལུགས་པ་ཚང་མ་ཧི་ཛི་བྷུལ་་མུ་ཇ་ཧི་ཌིན་ (Hizbul Mujahideen) ཞེས་པའི་ཚོགས་པ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཅིང་དེའི་ཁྲོད་ནས་གཅིག་ནི་ཧི་ཛི་བྷུལ་གྱི་ས་གནས་དམག་དཔོན་ཡིན་པར་བཤད།
དེ་ཡང་རེས་གཟའ་སྤེན་པའི་དགོང་མོ་ཆིན་ནི་གམ་དུ་གདོང་ཐུག་བྱུང་ནས་བསད་པའི་འཇིགས་སྐུལ་རིང་ལུགས་པ་བཞི་པོ་དག་དེ་སྔོན་ཇམྨུ་དང་ཀཤྨིར་གྱི་ཀུལ་གམ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་ཆིན་ནི་གམ་ཧྥི་རི་སལ་ཞེས་པར་གསང་ཡིབ་བྱས་ཏེ་བསྡད་ཡོད་པ་རེད། གཞུང་འབྲེལ་མི་སྣ་ཞིས་གིས་“ཁོང་ཚོས་ཨལ་མི་རཱ་ཡི་(འཆའ་སྒམ་)ནང་དུ་ཡིབ་ཁང་ཞིག་བཟོས་འདུག་”ཅེས་བརྗོད། ད་ལྟ་ས་གནས་མི་མང་གིས་འཇིགས་སྐུལ་རིང་ལུགས་པ་ཚོར་རོགས་སྐྱོར་བྱས་ཡོད་མེད་ལ་ཞི་བ་བཤེར་བྱེད་བཞིན་ཡོད་རེད། ཡང་གདོང་ཐུག་དེའི་ཁྲོད་དང་པོ་མ་ཌེར་གྷམ་ལ་གཅིག་དང་དེ་ནས་ཆི་ནི་གམ་དུ་གཅིག་བཅས་རྒྱ་གར་དམག་མི་གཉིས་ཀྱི་ཚེ་སྲོག་ཤོར་ཡོད་པ་རེད།

ཀུ་ཤུ་ནག་པོ།

རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་གྱི་ཀུ་ཤུ་ནག་པོ་དེ་བོད་ནས་ཐོན་པའི་རྒྱས་སྤྲོས་ཅན་གྱི་ཤིང་འབྲས་དཀོན་པོ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེ་རྐང་རེ་རེ་ལ་རིན་ཐང་ཧིན་སྒོར་ ༥༠༠ རེ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད། གོང་ཞུས་ལྟར་རྐང་རེ་རེར་རིན་གོང་ཧིན་སྒོར་ ༥༠༠ ཡིན་པའི་ཕ་ལམ་ནག་པོའི་ཀུ་ཤུ་དེ་དག་ནི་ཁ་དོག་སྨུག་པོ་ཡིན་ཞིང་བོད་ལྗོངས་ཉིང་ཁྲིའི་ཁུལ་དུ་སྐྱེ་བའི་ཤིང་ཐོག་མཐོང་དཀོན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་རེད།

ཇ་བཟོ་མི་དགོས་པའི་ཆེད་དུ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད།

ངའི་ཨ་མ་ལགས་ནི་ཧི་མ་ལ་ཡའི་གྲོང་གསེབ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཏུ་འཚར་ལོང་བྱུང་ཞིང་སློབ་གྲྭ་ལའང་འགྲོ་མྱོང་མེད། འོན་ཏེ་བུ་མོ་ང་ཤེས་ཡོན་ཅན་ཞིག་ཏུ་བཟོ་བར་དམ་བཅའ་བྱས། སྐབས་ཤིག་ཨ་མས་ས་གནས་ཡིག་ཚང་ནང་མཐོང་བའི་གནས་ཚུལ་ཞིག་སྟེ། “ཕོ་སྐྱེས་ཚོ་རྐུབ་སྟེགས་ལ་བསྡད་ནས་བུད་མེད་རྣམས་ལ་‘ཇ་བཟོས་ཤོག་’ཅེས་ཟུག་སྐད་རྒྱག་པ་མཐོང་མྱོང་། ཤེས་ཡོན་མེད་ན་མི་‘ཉོབ་ཏོ་འདི་འདྲ་ལའང་’ཇ་བཟོ་དགོས་ཐུག་གི་རེད་”ཅེས་གསུངས་མྱོང་། ང་སློབ་འབྲིང་མཐར་ཕྱིན་ནས་སྐད་ཡིག་མི་འདྲ་བ་དྲུག་སྦྱངས་ཤིང་བྷར་ཀི་ལི་ (Berkeley) ནས་ཀྱང་མཐར་ཕྱིན། ད་ལྟ་ལོ་བཅུ་ཕྲག་གཅིག་རིང་གྷུ་གྷུལ་ནང་ལས་ཀ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ད་ཆ་ངའི་ཨ་མ་ལགས་ཀྱིས་ངས་ལས་ཀ་གང་ཞིག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་མེད་ཤེས་ཀྱི་མེད་མོད། འོན་ཀྱང་ངས་མི་གཞན་ལ་ཇ་བཟོ་བཞིན་མེད་པ་ཤེས་ནས་ཁོ་མོ་དགའ་པོ་བྱུང་ཡོད། — བསོད་ནམས་ཐུན་ལྡན།

Learning to Not Make Tea

Living in a small Himalayan village, my mother, who never went to school, made sure I got an education. She despised what she saw in local offices: men sitting in chairs barking at women to make them tea. She said without an education, I could end up serving tea for “lazy men like these.” I finished high school, learned six languages, graduated from Berkeley and have worked at Google for a decade now. My mother doesn’t know exactly what I do at work, but she is glad to know that I don’t make tea for anyone (except, occasionally, for her). — Sonam Thunden

मेरी माँ हिमालय के एक छोटे से गाँव में पली-बढ़ीं और कभी स्कूल नहीं गईं। लेकिन मेरी माँ ने मुझे एक शिक्षित व्यक्ति बनाने का वादा किया। एक बार मेरी माँ ने स्थानीय कार्यालय में एक घटना देखी। “मैंने पुरुषों को कुर्सियों पर बैठे और महिलाओं को चाय बनाने के लिए चिल्लाते हुए देखा है। उन्होंने कहा, "यदि आपके पास शिक्षा नहीं है, तो आपको एक 'उबाऊ व्यक्ति' के लिए चाय बनानी होगी।" मैंने हाई स्कूल से स्नातक की उपाधि प्राप्त की, छह अलग-अलग भाषाएँ सीखीं और बर्कले से स्नातक की उपाधि प्राप्त की। अब एक दशक से Google में काम कर रहा हूँ। अब मेरी माँ को नहीं पता कि मैं क्या कर रहा हूँ, लेकिन वह यह जानकर खुश थी कि मैं किसी के लिए चाय नहीं बना रहा था। -सोनम थुंडेन

འུར་འདྲོག་རྡོག་བརྫིས།

རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་མངའ་སྡེའི་ཧཐ་རས་ (Hathras) རྫོང་དུ་ཆོས་ཀྱི་འདུ་ཚོགས་ཤིག་ལ་མི་མང་གིས་རྡོག་བརྫིས་བཏང་སྟེ་མི་གྲངས་ ༡༢༡ བསད་པ་ཡོད་པ་དང་མི་མང་ཤོས་བུད་མེད་ཡིན་པ་རེད། དེ་ཡང་སྐུ་ཞབས་ས་ཏྱེ་དྲ་ཡ་དབ་ལ་“ས་ཙང་”“སྟེ་རོགས་པ་གྱིས་དང་”ཞེས་ཁོས་ཆུང་མས་ཁ་པར་ནས་བོས་རྗེས། དེ་མ་ཐག་ཁོ་རང་རླངས་འཁོར་ཕྱོགས་སུ་རྒྱུགས། སྐབས་དེར་ཁོ་ཚོའི་ལོ་གསུམ་ཅན་གྱི་བུ་ཆོ་ཊ་སྐར་མ་ཁ་ཤས་སྔོན་ལ་བྱུང་བའི་མི་མང་འུར་འདྲོག་ཁྲོད་རྡོག་བརྫིས་ཐེབས་ནས་གྲོངས་ཟིན་ཡོད་པ་རེད།

དེ་ཡང་། རྒྱལ་ས་ལྡི་ལི་ནས་ཡོང་བའི་ལོ་ ༢༩ ཅན་གྱི་ཁ་ལོ་བ་དེ་ཁོང་གི་ནང་མི་ཨ་མ་དང་ཨ་ཅག་གཉིས་བཅས་མཉམ་དུ་འདིར་འབྱོར་ཡོད། ལས་རིམ་མཇུག་མ་བསྒྲིལ་གོང་དུ་ཡ་ཌབ་ཀྱིས་ཁོང་གི་ཨ་མ་དང་བུ་རྒན་པ་མ་ཡན་ཀ་(༤)དང་མཉམ་དུ་རང་གི་འཁོར་གསུམ་རླངས་འཁོར་གྱི་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད། ང་ཚོ་རླངས་འཁོར་འགྲམ་དུ་འབྱོར་སྐབས་ངའི་བཟའ་ཟླས་ཁ་པར་ནས། “པི་ལུ་ཨ་ཐཱ་ནེ་ཨཱ་ཇཱཱ་འོ། ཆོ་ཊ་༼ཆུང་ཆུང་༽ཁ་ཏམ་ཧོ་ག་ཡཱ་ཧེ།” ཞེས་པ་སྟེ། “ཉེན་རྟོག་ཁང་ལ་ཤོག་དང་། ཆོ་ཊ་མེད་པ་བྱས་སོང་།” ཞེས་བཤད་བྱུང་ཞེས་ཡ་དབ་ཀྱིས་བཤད།

ཡ་ཌབ་ཀྱི་བུ་རོ་ཝིན་ད་སྐབས་ལོ་གསུམ་ལོན་ཡོད་ཅིང་ནང་མི་ཚོས་ཁོ་ལ་གཅེས་མིང་དུ་“ཆོ་ཊ་”ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད། ད་ལན་ཁོང་ནི་གཟའ་མིག་དམར་ཉིན་གྱི་དོན་རྐྱེན་ཁྲོད་ཤི་བའི་མི་གྲངས་ ༡༢༡ གི་གྲས་སུ་ཚུད་ཡོད་པ་རེད་ལ། དེ་དང་འདྲ་བར་ཡིད་སྐྱོ་བའི་དོན་རྐྱེན་དེའི་ཁྲོད་ཕྲུ་གུ་ཤོར་བའི་ཁྱིམ་ཚང་དུ་མ་ཡོད་པ་རེད། ཞེས་སོགས་འཁོད།

རྨོ་མོ་རི་ཕུད།

ཨོ་བ་སུ་ཏེ་ཡ་མ། (Obasute-Yama) སྟེ་“རྨོ་མོ་རི་ཕུད”ཞེས་པ་ནི རྨོ་མོ་ལོ་བདུན་ཅུ་བརྒལ་ན་རི་ལ་གཡུག་པའི་སྒྲུང་གི་སྐོར།

ངས་ཀྱང་དང་པོ་འདི་མི་རིགས་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཉི་ཧོང་ལ་མ་ཉེས་ཁ་ཡོག་བཟོས་ཡིན་ས་རེད་བསམས་སོང་། འོན་ཀྱང་ཉི་ཧོང་རང་གི་གཏམ་རྒྱུད་དུ་ཡོད་པའི་མ་ཟད་གློག་བརྙན་སྔ་ཕྱི་གཉིས་འཁྲབ་འདུག་པའི་ནང་གི་དང་པོ་ནི་ (Ballad Narayama 1958) ཞེས་པ་ཞིག་དང་གཉིས་པ་ནི་དེ་ཡང་བསྐྱར་ ༡༩༨༠ ནང་འཁྲབ་པ་ཞིག་རེད། འོན་ཀྱང་གཏམ་རྒྱུད་འདི་ལོ་བརྒྱ་ཡི་སྔོན་ལ་བྱུང་བ་ཞིག་མ་རེད། གཏམ་རྒྱུད་འདི་དུས་རབས་ ༡༡ པར་བྱུང་བའི་འཇར་པན་གྱི་བུ་མོ་རྩོམ་པོ་”ཏ་ཀ་སུ་ཨེ་ཡི་བུ་མོ་” (Takasue’s daughter) ཞེས་པ་ཞིག་གི་ཡིག་ཆར་འཁོད་ཡོད་པ་རེད། དེ་བཞིན་དུས་རབས་ ༡༧ པར་མ་ཙུ་ཨོ་་ཨོ་བ་ཤོ་ (Matsuo obasho) ཞེས་པ་ཞིག་གིས་དེའི་སྐོར་བཤད་ཡོད་པ་རེད། རེད་དེ་འདི་གཏམ་རྒྱུད་ཙམ་ལས་ལོ་རྒྱུས་དངོས་གནས་ཡིན་པའི་དཔང་རྟགས་ཤིག་ད་རུང་རྙེད་མེད་པས། ང་ཚོའི་ཨ་ཁུ་སྟོན་པའི་སྒྲུང་ནང་བཞིན་ཡིན་སྲིད། ད་རུང་ང་ཚོས་བསམ་མནོ་ཡག་པོ་བཏང་ན། ཆོས་ལུགས་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ད་རུང་ཡང་ཕ་མ་རྒན་རྒོན་དུར་ཁྲོད་པ་ཤཱུ་པ་ཏི་ནཱ་ཐ་ (Pashūpatināth) ན་གཡུག་གི་ཡོད་པའི་སྐད་ཆ་ཡོད་ཡོད་པ་རེད། ད་རུང་ལུང་པ་གཞན་ལ་དེའི་སྐོར་གྱི་སྒྲུང་མང་པོ་འདུག་ལགས།

Obasute-Yama: The Legend of the "Dumped Granny

Obasute-Yama, which means "Dumped Granny," is the story of a woman who was abandoned in the mountains when she reached seventy years old. At first, I thought that some ethnic groups were blaming the Japanese, portraying them as innocent. However, this is a Japanese legend. The story has been adapted into two films: the first, "Ballad of Narayama," was released in 1958, and the second, a dramatic rendition, came out in the 1980s. This story is not merely a hundred years old. It was recorded in the 11th century by the daughter of the Japanese writer Takasue, and in the 17th century, the renowned poet Matsuo Bashō mentioned it in his poetry. Yes, this is just a legend, and there is no evidence to support it as true history. It might be similar to the story of our Akhu Stonpa. If we think a little more, some religions still abandon their elderly, such as the practice at Pashūpatināth in Nepal. Furthermore, there are many similar stories in other countries.

(revised by ChatGBT; AI)

འདིར་རྩོམ་ཞིག་ཡོད།

https://tinhouse.com/the-search-for-granny-dump-mountain/

ལོ་ཤས་སྔོན་ངས་ཧ་ལས་དགོས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཞིང་། གཏམ་རྒྱུད་དེ་ནི་ཉི་ཧོང་གི་གྲོང་གསེབ་ཅིག་ཏུ་རྒན་འཁོགས་རྣམས་ལོ་བདུན་ཅུ་ལ་སོན་སྐབས། ཁོང་ཚོའི་བུ་ཕྲུག་དག་གིས་ཁོང་ཅག་རྩ་ཆེའི་རི་བོ་ཞིག་གི་རྩེ་ལ་ཁྱེར་ནས་བཞག་སྟེ་མུ་གེ་དང་ཉི་འོད་འོག་ཏུ་འཆི་རུ་བཅུག་སྲོལ་ཡོད་པར་བཤད། དེ་ཡང་“ཨོ་བ་སུ་ཏེ་ཡ་མ་”འམ་“རི་ཕུད་རྒན་མོ་” (Obasute-yama, or “granny-dump mountain) ཞེས་པའི་ཡུལ་སྲོལ་དེའི་སྐོར་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་ནང་དུ་བྱུང་བའི་ལྐོག་གྱུར་གྱི་རྩོམ་པ་པོ་ལྕམ་ས་ར་ཤི་ན་ (Lady Sarashina) དང་། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ཧེའི་ཀུ་(འཇར་པན་སྙན་ངག་)རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་མ་ཙུ་ཨོ་བྷ་ཤོ་ (haiku master Matsuo Basho) གཉིས་ཀྱིས་གོང་གསལ་ཡུལ་སྲོལ་འདིའི་སྐོར་གླེང་ཡོད་པར་བཤད།

མ་ཟད་སྤྱི་ལོ་ ༡༩༨༣ ལོའི་ཧ་ལས་དགོས་པའི་གློག་བརྙན་“ནཱ་ར་ཡ་མའི་བལླད་” (The Ballad of Narayama (1958 film) ཅེས་པའི་བརྗོད་བྱ་ནི་སྒྲུང་འདིའི་སྐོར་ཡིན་པ་སྟེ། དེ་ཡང་སྙིང་རྗེ་བའི་རྒན་མོ་ཨོ་རིན་གྱིས་མོ་རང་“རི་ཕུད་རྒན་མོ་”འགྱུར་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་ཡོད་ནའང་། མོའི་བུ་ཏ་ཙུ་ཧེའི་ཡིས་ཁས་ལེན་མ་བྱས། འོན་ཀྱང་ཨ མས་ཁོ་ལ། “ཕྲུ་གུ་ཚོ་འཚོ་དགོས། ཟ་མ་ནི་དཀོན་པོ་འདུག དགུན་ཁ་ཡང་སླེབས་གྲབས་འདུག་པས། ད་རྒན་པ་ཚོ་འགྲོ་དགོས་རེད་”ཅེས་གཤེ་གཤེ་བཏང་། འདོད་མོས་མེད་བཞིན་ཏ་སུ་ཧེའི་ཡིས་མ་རྒན་ཨོ་རིན་རྒྱབ་ཏུ་ཁུར་ནས་“རི་ཕུད་རྒན་མོ་”གཡུགས་སའི་རི་རྩེ་ལ་འགྲོ་རྒྱུ་བྱས། རི་བོ་དེ་ནི་སྨུག་པའི་ཁྲོད་དུ་ཟུག་པའི་སྤུ་གྲིའི་སོ་ལྟར་རྣོ་བའི་རི་གཟར་ཞིག་ཡིན། བྱ་རོག་གིས་ཀེང་རུས་ལས་ཤ་རྒྱུས་ལྷག་མ་དག་འཐོག་པའི་ས་སྟོང་ཞིག་ཏུ་ཏ་ཙུ་ཧའི་ཡིས་ཨ་མ་རྒན་མོ་རྩྭ་གདན་ཞིག་གི་ཐོག་ལ་བཞག་ནས་མིག་ཆུ་གཏོང་བཞིན་གྱེས་ཚིག་ཞུས་ཏེ་ཁྱིམ་དུ་ལོག་པ་དང་། ཨ་མ་རྒན་མོ་མིག་ཆུ་མེད་པར་པདྨའི་སྐྱིལ་མོ་ཀྲུང་དུ་འདུག་པའི་སྐབས་ཁ་བའི་འདབ་མ་རྣམས་ག་ལེར་འབབ་མགོ་བརྩམས།

དེ་ལས་ཧ་ལས་པ་ཞིག་དང་། དེ་ལས་ངོ་མཚར་བའི་གནས་ཚུལ་ཞིག་བློ་ཡུལ་དུ་འཆར་རྒྱུ་ཁག་པོ་ཡིན། དེ་ཡང་རང་གི་བུ་ཚའི་ཆེད་དུ་རང་ཉིད་བློས་གཏོང་བྱས་ཏེ། རང་གི་མཐའ་མཇུག་ངལ་གསོའི་གནས་སུ་རང་གི་བུས་ཁུར་ནས་སོང་། གསོལ་འདེབས་སྨོན་ལམ་གྱིས་འཆི་བ་ལ་གདོང་ལེན་བྱེད་ཀྱིན། ཁ་བ་དང་བུ་ཡུག་འཚུབ་པའི་རི་རྩེ་ཞིག་ནས་ཁེར་རྐྱང་དུ་བདེ་བར་འཆི་བའི་ཐབས་ཤེས་བྱེད་པའི་རྣམ་པ་ཞིག་ཡིན།

འོན་ཀྱང་དོན་དངོས་སུ་“ཨོ་བ་སུ་ཏེ་ཡ་མ་”ཞེས་པའི་ཡུལ་སྲོལ་དེ་བྱུང་མྱོང་ངམ། གལ་སྲིད་དེ་འདྲ་ཡིན་ན། རི་རྩེར་རུས་པས་ཁེངས་མྱོང་བའི་དཔང་རྟགས་ཤིག་ཡོད་ངེས་རེད། ཅེས་འབོལ་ཁྲིའི་སྟེང་ནས་ངོ་མཚར་བའི་གཏམ་རྒྱུད་ལ་བསམ་བློ་བཏང་། སྐབས་དེར་འབོལ་ཁྲི་ནི་ངའི་ཉལ་ཁྲི་དང་ལས་ཁུངས་གཉིས་ཀ་ཡིན། གང་ལྟར་ང་ནི་རུས་པས་གཡོགས་པའི་རི་བོ་དེ་རྙེད་རྒྱུར་ཚོར་ཤུགས་ཧ་ཅང་ཆེ། དེ་སྔོན་ང་ལ་གཏམ་རྒྱུད་ཡག་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་བློ་ལ་འཁོར་བས་མགྱོགས་པོར་དུས་དེབ་ཤོག་ལྷེ་ཞིག་གི་སྟེང་དུ་ཕབ། རྩོམ་སྒྲིག་པ་ཁོ་ན་ལ་བརྟེན་པ་མ་ཡིན་པར། ང་་རང་དབང་ཅན་གྱི་གསར་འགོད་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བརྩམ་ཆོས་ཡོད་ན་དོན་དངོས་ཀྱི་ཡོང་འབབ་ཡོད་པས་མདུན་དུ་བསྐྱོད་བྱ་དགོས་པ་ནི་སྨོས་མེད་རེད་ཅེས་སོགས་འཁོད་ཡོད།

ར་ཤི་ཡ་འི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཡེ་ཤུའི་ལྷ་ཁང་དང་ཡེ་ཤུའི་འདུ་ཁང་ལ་རྒོལ་རྡུང་ཐེབས་པས་མི་བཅུ་དགུ་འདས་གྲོངས་སུ་ཕྱིན།

ར་ཤི་ཡའི་བྱང་ཕྱོགས་ད་ག་སི་ཊན་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཕྲན་ཀོ་སེ་ཀེ་སི་ (Russia's North Caucasus republic of Dagestan) ཡི་ཉེན་རྟོག་ལས་ཁུངས་དང་། ཡེ་ཤུའི་ལྷ་ཁང་། ཡ་ཧུ་དཱ་པའི་ལྷ་ཁང་བཅས་ལ་དྲག་རྒོལ་བྱས་པར་བརྟེན་མི་བཅུ་དགུ་དང་མེ་མདའ་ཅན་ལྔ་ལ་ཤི་རྨས་བྱུང་ཡོད། དེ་ཡང་རེས་གཟའ་ཉི་མའི་དགོང་དྲོར་དྲག་རྒོལ་ཕོག་རྗེས་ཉུང་མཐར་ཡང་མི་བཅུ་དྲུག་ལ་རྨས་སྐྱོན་ཕོག་སྟེ་སྨན་ཁང་དུ་བསྐྱལ་ཡོད་འདུག་ཅིང་། ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་ཅེ་ཅི་ནཱའི་ (Chechnya) ཉེ་འགྲམ་ར་ཤི་ཡའི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཆགས་པའི་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཕྲན་ད་ག་སི་ཊན་ནང་ཉིན་གསུམ་རིང་མྱ་ངན་བྱེད་རྒྱུའི་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད་པ་རེད།

མངོན་གསལ་དོད་པའི་ཁོང་ཚོས་མཉམ་སྦྲེལ་གྱི་དྲག་རྒོལ་དེ་ཨོར་ཐོ་ཌོག་སི་ (Orthodox) ཆོས་བརྒྱུད་ཀྱི་གལ་ཆེའི་དུས་ཆེན་པེན་ཏེ་ཁོ་སི་ཌི་ (Pentecost) དང་བསྟུན་ཏེ་ཌེར་བེན་ཊི་དང་མ་ཁ་ཆི་ཀ་ལའི་ (Derbent and Makhachkala) གྲོང་ཁྱེར་གཉིས་ལ་དམིགས་འབེན་བཟུང་ཡོད་པ་དང་། དེ་ཚོའི་ཁྲོད་དུ་ཨོར་ཐོ་ཌོག་སི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མཆོད་དཔོན་ཞིག་ཀྱང་བསད་ཡོད། ཕྱིས་སུ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བར་བཞིགས་ན། ཁོང་ནི་ཌ་ག་སི་ཊན་གྱི་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་འགོ་ཁྲིད་སེར་ཇེའེ་མེ་ལི་ཀོབ་ (Sergei Melikov) ཡིན་ཞིང་། ཡེ་ཤུའི་ཆོས་མཆོད་ཁང་དུ་ཆོས་མིང་ནི་ཀོ་ལཱི་་ཀི་ཀོ་ཊེལ་ནི་ཀོབ་ (Nikolai Kotelnikov) ཟེར་འབོད་པ་དང་། ཁོང་གིས་ཌེར་བེན་ཊི་རུ་མི་ལོ་བཞི་བཅུ་ལྷག་གི་རིང་ཞབས་ཞུ་བསྒྲུབས་ཡོད་པ་རེད།

གཟའ་ཉི་མའི་དགོང་མོར་རྒྱུན་མཐུད་དྲག་རྒོལ་གྱི་བྱ་སྤྱོད་ལ། མེ་མདའ་ཐོགས་པའི་དྲག་སྤྱོད་པ་ཁག་གཅིག་ཌར་བྷེན་ཊི་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཡེ་ཤུའི་ལྷ་ཁང་ཞིག་དང་གནའ་བོའི་འཇིའུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མཆོད་ཁང་ཞིག་ཏུ་དྲག་རྒོལ་བྱས་ཤིང་། དེ་ཡང་ད་གེ་སི་ཏན་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེ་ཤོས་མ་ཁ་ཆི་ཀ་ལ་བརྟེན་གཞི་བྱས་པའི་ཡེ་ཤུའི་ལྷ་ཁང་ཞིག་དང་འཇུ་འུ་ཡི་ཆོས་ཁང་དང་ཉེ་བའི་ཉེན་རྟོག་པའི་ལྟེ་གནས་ཤིག་ལ་ཡང་དྲག་རྒོལ་བྱས་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་དྲ་རྒྱའི་སྟེང་དུ་སྤེལ་བའི་བརྙན་རིས་ནང་མྱུར་སྐྱོབ་ཉེན་རྟོག་རུ་ཁག་མ་སླེབས་གོང་། གོས་ནག་གྱོན་པའི་མི་ཁ་ཤས་ཀྱིས་མ་ཁ་ཆི་ཀ་ལའི་ཉེན་རྟོག་པའི་རླངས་འཁོར་ལ་མེ་མདའ་རྒྱག་བཞིན་པ་མཐོང་ཐུབ་པར་བཤད། དོན་དངོས་ཐོག་སྔོན་ཆད་ནས་ཌ་གྷ་སི་ཊན་ནི་ཁ་ཆེའི་དྲག་རྒོལ་གྱི་དམིགས་ཡུལ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཟིན་པར་བཤད། 

ར་ཤིཡའི་གཞུང་འབྲེལ་གསལ་བསྒྲགས་ཡོངས་ཁྱབ་མ་བྱས་ཀྱང་། མེ་མདའ་ཅན་གྱི་དྲག་རྒོལ་བ་དེ་ཚོའི་ཁྲོད་དུ་སེར་གྷོ་ཀ་ལ་ (Sergokala) རྫོང་དཔོན་མཱ་གྷོ་མེ་ཌི་ཨོ་མཱ་རོབ་ (Magomed Omarov) ཀྱི་བུ་གཉིས་ཡོད་པས། ཁོ་པ་ལ་ད་ལྟ་འདྲི་རྩད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པར་གྲགས།

གང་ལྟར་ཡང། སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་བ་ཊེ་ལེ་ག་རམ་ (Telegram) ལ་སྤེལ་བའི་བརྙན་འཕྲིན་ཞིག་གི་ནང་། སྐུ་ཞབས་མེ་ལི་ཀོབ་ར་ཤི་ཡས་འཛུལ་དམག་འཁྲུག་ནང་ཞུགས་ཡོད་པ་དང་། མ་ཟད་ད་གེ་སི་ཊན་ཡང་ར་ཡུལ་དམག་འཁྲུག་ནང་ཐད་ཀར་ཞུགས་ཡོད་པ་ཤུགས་སུ་བསྟན་ཡོད་པར་བཤད། སོགས་རྒྱ་ཆེར་འཁོད་ཡོད།

By Henri Astier and Laura Gozzi, BBC News 

ཧུའུ་ཨི་མི་རིགས་ (Hui 回族)

ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས།

ཧུའུ་མི་རིགས་ནི་ (Hui 回族) རྒྱ་གར་ཨི་རན་འདྲེས་མ་དང་། པར་སིག་གི་རིགས། དེ་བཞིན་སོག་པོ་ལ་སོགས་པའི་དབུས་ཨེ་ཤེ་ཡའི་ཡུལ་གྱར་བའི་རྒྱུད་པ་ཡིན། ཁོ་ཚོའི་ཕ་མེས་ཀྱི་རྒྱུད་པའི་མཆེད་ཁུངས་ངོ་མ་ནི་གཙོ་བོ་ཨེ་ཤ་ཡ་དབུས་དང་ཤར་མའི་རིགས་རྒྱུད་ཡིན་ཞིང་། དབུས་ཤར་གྱི་ཕ་མེས་འགའ་ཤས་ནི་ས་ཁུལ་དེར་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་གཏོང་མཁན་གྱི་ཨ་རབ་དང་པར་སིག་གི་ཚོ་ཁག་ལྟ་བུ་ལས་བྱུང་ཡོད། དུས་རབས་བར་མའི་སྐབས་རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཐང་དང་། སུང་། སོག་པོ་བཅས་ཀྱི་སྐབས་སུ་ཁ་ཆེ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་པར་སིག་དང་ཨེ་ཤ་ཡ་དབུས་མའི་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ནས་ཕྱི་རྒྱལ་མི་འབོར་གནས་སྤོ་བྱས་པ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་་ལ། རྒྱལ་རྒྱུད་དེ་ཚོས་ས་ཁུལ་དེ་དག་ནས་ཡིན་པའི་ཁ་ཆེ་བའི་ཚོང་པ་ཚོར་དགའ་བསུ་ཞུས་པ་དང་དབུས་ཨེ་ཤེ་ཡའི་གཞུང་ཞབས་སུའང་བསྐོ་བཞག་བྱས་ཡོད། དེ་ནས་དུས་རབས་རྗེས་མར་ཡུལ་སྤོས་ནས་འོངས་པའི་མི་མང་དེ་དག་ག་ལེར་གཞིས་ཆགས་ཤིང་རྒྱ་སྐད་བཤད་དགོས་པ་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་བྱུང་སྟེ་མཐར་ཧུའུ་མི་རིགས་སུ་གྱུར།❶  ཁོང་ཚོ་རྒྱ་ནག་ཏུ་སླེབས་རྗེས་རྒྱ་ནག་གི་ཞིང་ཆེན་ཕལ་ཆེ་བར་གཞིས་ཆགས་པས་ཡུལ་ལུང་སོ་སོར་ཁྱད་པར་ཆེ། བར་སྐབས་རྒྱ་ནག་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་སྤེལ་མཁན་འོངས་སྐབས། དེ་ཚོས་ནི་ཧན་མི་རིགས་དང་ཧུའུ་མི་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་དེ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆ་ནས་མ་གཏོགས་ཆེན་པོ་མཐོང་མེད་པར་གྲགས། དེ་ནས་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་རྗེས་སུ་ཀན་སུའུ་དང་ཧྲན་ཤིའི་ཁུལ་དུ་སླེབས་པའི་ནུབ་ཕྱོགས་པའི་ཆོས་སྤེལ་མཁན་ཚོས། ནུབ་བྱང་ཞིང་ཆེན་ཁག་གི་ཧུའུ་ཨེ་མི་རིགས་ནི་ཏུར་ཀི་དང་། ཧན། ཨ་རབ་མི་རིགས་བཅས་གསུམ་ལས་བྱུང་བའི་མི་རིགས་ཤིག་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད། 

རིགས་རྫས་ལ་དཔྱད་པ།

༢༠༠༤ ལོའི་ཞིབ་འཇུག་བྱས་འབྲས་སུ་ཧུའུ་ཨི་མི་རིགས་ཀྱི་ཕ་མེས་རྒྱུད་རྒྱུའི་བརྒྱ་ཆ་ ༦་༧ ནི་ཡུ་རེ་ཤི་ཡ་ནུབ་ཕྱོགས་ (West-Eurasian) ཀྱི་རིགས་རྒྱུད་དང། བརྒྱ་ཆ་ ༩༣་༣ ནི་ཡུ་རེ་ཤི་ཡ་ཤར་ཕྱོགས་ (East-Eurasian) ཀྱི་རིགས་རྒྱུད་ཡིན་པར་བཤད། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆར་མི་རིགས་འདིའི་མི་འབོར་གྱི་སྐོར་ལ་གསལ་བཤད་བྱས་པ་ལྟར་ན། རིགས་མི་མཐུན་པའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ལམ་སྟེ། འདི་ཚོས་ཧན་མི་རིགས་ཀྱི་བུད་མེད་དང་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་པ་ལས་མི་རིགས་འཕེལ་རྒྱས་སོང་བར་བཤད།❷ ཉིང་ཞ་དང་ཀུའེ་ཀྲོའུ་ (Ningxia and Guizhou) མི་རིགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་འབྲས་སུ་དེ་དག་ཡུ་རེ་ཤི་ཡའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་རིགས་ལས་བྱུང་བའི་རིགས་རྫས་དཔང་རྟགས་ཆུང་ངུ་ཞིག་ལས་མ་རྙེད་པར་བཤད།❸ཀུའེ་ཀྲོའུ་ཡི་ཧུའུ་མི་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་ཕྲ་རྫས་ (Y chromosomes) དབྱེ་ཞིབ་ལས། ཕ་མའི་རྒྱུད་པ་དབུས་སམ་བྱང་ཨེ་ཤེ་ཡའི་རིགས་རྒྱུད་ཡིན་པའི་ཚད་གཞི་མཐོན་པོ་བསྟན་ཡོད། དེ་ནི་སྐྱེས་པ་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་མི་འབོར་གནས་སྤོ་བྱས་པ་ལས་གྲུབ་པ་དང་། དེ་དག་ཕལ་ཆེར་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཡོང་བ་ཡིན་སྲིད་ལ། དེའི་རྗེས་སུ་རྒྱ་མི་དང་མཉམ་བསྲེས་ཤུགས་ཆེན་བྱས་པ་ལས་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་❹ཚུལ་སོགས་ཞིབ་པར་བཤད་འདུག

གཞུང་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ནས་བཤད།

ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༩ ལོར་རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་གཞུང་གསར་འཛུགས་ཀྱི་རྗེས་སུ་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ནས་ཁ་ཆེའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་བཅུའི་གྲས་ཀྱི་ཧུའུ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་རྒྱ་གཞུང་གིས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཡོད་ལ།❺ དེང་སང་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་ཧུའུ་མི་རིགས་ནི་ཆོས་ལུགས་ཁས་ལེན་པའི་རིགས་ཡིན་པ་དང་། དེའི་ནང་དུ་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་ཁས་མི་ལེན་པའི་ཧུའུ་མི་རིགས་ཀྱི་མེས་པོ་ཡོད་པ་རྣམས་ཀྱང་ཚུད་ཡོད་པར་བཤད་ཡོད། ❻ 

❶  Lipman 1997, p. 210.
❷ Yao, Y. G.; Kong, Q. P.; Wang, C. Y.; Zhu, C. L.; Zhang, Y. P. (2004). “Different matrilineal contributions to genetic structure of ethnic groups in the silk road region in china”. Molecular Biology and Evolution. 21 (12): 2265–80. doi:10.1093/molbev/msh238. PMID 15317881.
❸ Zhou, Boyan; Wen, Shaoqing; Sun, Huilin; Zhang, Hong; Shi, Ruiming (2020). "Genetic affinity between Ningxia Hui and eastern Asian populations revealed by a set of InDel loci". Royal Society Open Science. 7 (1): 190358. Bibcode:2020RSOS....790358Z. doi:10.1098/rsos.190358. PMC 7029925. PMID 32218926.
❹ Wang, Qiyan; Zhao, Jing; Ren, Zheng; Sun, Jin; He, Guanglin; Guo, Jianxin; Zhang, Hongling; Ji, Jingyan; Liu, Yubo; Yang, Meiqing; Yang, Xiaomin (2021). "Male-Dominated Migration and Massive Assimilation of Indigenous East Asians in the Formation of Muslim Hui People in Southwest China". Frontiers in Genetics. 11: 618614. doi:10.3389/fgene.2020.618614. ISSN 1664-8021. PMC 7834311. PMID 33505437.

❺ Lipman 1997, pp. xxii–xxiii.

❻ Gillette 2000, p. 12–13.