ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས། Islam

ཆོས་དང་ཆོས་པའི་སྒྲ་དོན།

ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལ་“ཨེ་སུ་ལམ་” (Islam) ཟེར་ཞིང་དེའི་དོན་ནི་“དཀོན་མཆོག་གི་སྐྱབས་འོག་ཏུ་ཞུགས་ནས་ཁོང་གི་བཀའ་ལ་ཉན་པ་” (submission to will of the God and obedience to His Laws) ཞེས་པའི་དོན་དང་། ཚིག་གི་འབྱུང་ནི་ཨ་རབ་བྷིའི་ཐ་སྙད་དུ་“ས་ལེ་མ་”(Salema) ཞེས་ཞི་བ་དང་གཙང་བའི་དོན་སོགས་ལ་འཇུག་པ་དེ་ལས་བྱུང་བར་བཤད། ཡང་ཁ་ཆེ་བས་འཚམ་འདྲི་ཞུ་བའི་སྐབས་“ས་ལམ་” (Salam) སྟེ་བདེ་བར་གྱུར་ཅིག་ཅེས་བརྗོད་སྲོལ་ཡོད་པ་དེ་དང་ཡང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་སྣང་། ང་ཚོ་བོད་པས་ནི་ཆོས་མིང་ཡུལ་གྱིས་འབོད་པ་སྟེ། རྒྱ་གར་“ཀ་ཤི་མིར་” (Kashmir) ཡུལ་ལ་“ཨེས་སུ་ལམ་”རྒྱ་ཆེར་དར་བས་ན་ཁ་ཆེ་ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད་པར་མངོན། མདོ་དོན་“ཨེ་སུ་ལམ་”ནི་ཆོས་ལུགས་ལ་གོ་བ་ལེན་རྒྱུ་དང་། “མུ་སུ་ལམ་”ཞེས་པ་ནི་གང་དེས་“ཨེ་སུ་ལམ་”གྱི་ཆོས་ལ་དད་གུས་བྱེད་མཁན་གྱི་གང་ཟག་ལ་གོ་བ་ལེན་རྒྱུ་དེའོ། །

«ཀ» དཀོན་མཆོག་གཅིག་བདེན།

སྤྱིར་ཁ་ཆེའི་བླ་ན་མེད་པའི་དཀོན་མཆོག་སྟེ་“ཨ་ལཱ་”(Aallah) ནི་གཅིག་བདེན་ཁེར་རྐྱང་གི་བདག་ཉིད་ཅན་ཏེ་གཉིས་དང་གསུམ་ལ་སོགས་པར་དབྱེར་མ་མཆིས་པ། ལྷ་ཚོགས་ཀྱི་ངོ་བོར་མ་གྲུབ་པའམ་འདུས་གྲུབ་མ་ཡིན་པ། གཟུགས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལས་འདས་པ། མཐུ་རྩལ་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་ཉིད། དེ་བཞིན་དུ་བཟང་བ་དང་། སྙིང་རྗེའི་བདག་ཉིད་ཅན། ཕན་བྱེད། བྱེད་པ་པོ། ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ། མཁྱེན་རབ་ཐམས་ཅད་པ། འཇིག་རྟེན་གྱི་སྟོན་པ། ཐོག་མར་གྱུར་པ། ཐ་མར་གྱུར་པ་ལ་སོགས་པའི་ཡོན་ཏན་དགུ་བཅུ་གོ་དགུའི་བདག་ཉིད་ཅན། འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཐམས་ཅད་སྐྲུན་པ་པོ། ཡེ་ཤུ་བ་དང་། རྗེའུ་བ། ཁ་ཆེ་བ། ནང་པ། ཧིན་དྷུ་བ། ཆད་པར་སྨྲ་བ་ཚུན་ཆད་ཀྱིས་ཀྱང་ལྷག་པའི་ལྷ་རུ་གྱུར་པ། གང་གིས་ལྷ་དེ་བསྟེན་ཞིང་ལྷ་དེའི་སྡོང་གྲོགས་འཚོལ་ན། མཐར་ལྷ་དེས་ལམ་སྣ་འདྲེན་པར་བྱེད་པ་ཞིག་ཏུ་འདོད།

«ཁ» དཀོན་མཆོག་གི་ཕོ་ཉ་དང་བསླབ་བྱ་གཅིག་བདེན།

དཀོན་མཆོག་གིས་སྔ་ཕྱི་བར་གསུམ་དུ་ཕོ་ཉ་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་བཏང་ཡོད་ལ། དེ་དག་གིས་བསྣམས་འོངས་བའི་གསུང་འཕྲིན་གྱི་སྙིང་དོན་གཅིག་ཅིང་བསླབ་པ་ཡང་གཅིག་ཏུ་ངེས་པར་བཤད། འོན་ཀྱང་མི་རྣམས་གོ་འཛོལ་ཤོར་བའི་དབང་གིས་འགྲེལ་བཤད་ལོག་པར་བྱས་ཏེ་གྲུབ་མཐའ་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་བྱུང་ཡོད་མོད། དོན་དངོས་ཐོག་ཡེ་ཤུ་དང་རྗེའུ་ལ་སོགས་པའི་སྟོན་པ་ཡོངས་རྫོགས་དཀོན་མཆོག་གི་ཕོ་ཉ་ཉག་གཅིག་ཏུ་ངེས་པར་བཤད།

«ག» གསུང་གི་ཕོ་ཉ་སྟོན་པ།

དེ་བཞིན་དུ་སྟོན་པ་“མུ་ཧམྨད་” (Muhammad) དེ་ཉིད་དཀོན་མཆོག་གི་ཕོ་ཉ་གཙོ་བོ་ཞིག་དང་ཆེས་མཐའ་མཇུག་བ་དེ་ཡང་ཡིན་པར་བཤད། ལྷག་པར་དུ་ཁོང་ནི་ཡེ་ཤུ་ལ་སོགས་པའི་སྔོན་བྱོན་ཕོ་ཉ་བ་ཡོངས་རྫོགས་ནང་གི་གཙོ་བོ་དེ་ཡིན་ཞིང་སྔར་གྱི་གསུང་རབ་འདྲེས་ལྷད་ཅན་རྣམས་ལ་དག་ཐེར་མཛད་ཅིང་འགྲོ་བ་མིའི་ཁམས་སུ་དམ་པའི་གསུང་རབ་རྣམ་དག་དར་བར་མཛད་མཁན་དེ་ཡིན་ལ། “ཁུ་རན་” (Quran) གསུང་རབ་གསལ་བར་བྱེད་པ་པོ་དེ་ཡང་ཡིན་པར་བཤད། དེ་ལྟ་བུའི་སྟོན་པ་ཁོང་ནི་སྤྱི་ལོ་༥༧༠་ལོར་ཨ་རབ་ཀྱི་“མཀྑ་” (Macca) ཞེས་པར་སྐུ་འཁྲུངས་ཞིང་ཕྱུག་བདག་གི་བུ་མོ་ཞིག་དང་གཉེན་བསྒྲིགས། དགུང་ལོ་བཞི་བཅུ་ཟིན་སྐབས་ཁོང་གིས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་གསར་གཏོད་བྱས་པར་གྲགས། །

«ང» འགྱུར་བ་མེད་པའི་གསུང་རྡོ་རྗེ།

ཆོས་ལུགས་འདིའི་གསུང་རབ་ཀྱི་གཙོ་བོ་ནི་“ཁུ་རན་” (Quran) སྟེ་དཀོན་མཆོག་གིས་སྟོན་པར་གནང་བའི་གདམས་ངག་ཡོངས་རྫོགས་ཕྱོགས་བསྡུས་བྱས་པའི་དམ་པའི་གསུང་རབས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། གསུང་རབ་དེ་དཀོན་མཆོག་ཉིད་ཀྱིས་སྟོན་པ་མུ་ཧམྨད་བརྒྱུད་དེ་ཕོ་ཉའི་གཙོ་བོ་“གབ་རི་ཨིལ་” (Gabriel) ལ་བསྟན། གསུང་དེའི་དགོངས་དོན་ནི་ལྷ་གཅིག་རང་བཞིན་དང་། ལྷ་དེ་བསྟན་ཚུལ། ཡང་དག་པའི་མི་ཚེའི་ལམ་བཅས་ཡིན་པ་རེད། དེར་བརྟེན་“ཁུ་རན་”གསུང་རབ་ནི་འགྱུར་བ་མེད་པའི་དཀོན་མཆོག་གི་རྡོ་རྗེའི་ཚིག་ཏུ་ཁས་ལེན་ཞིང་། ཁ་ཆེ་བའི་དམ་ཚིག་དང་བསླབ་བྱ་ཡང་དེ་ཉིད་ཏུ་འདུས་ཡོད་པར་བཤད། དེ་མིན་“ཧ་ཌི་ཐ” (Hadith) ཞེས་པའི་གསུང་རབ་དེ་ནི་སྟོན་པ་མུ་ཧམྨད་ཀྱིས་ཁུ་རན་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་ཉིན་རེའི་ཆོས་དང་མཐུན་པའི་ལག་ལེན་བྱེད་སྟངས་ཕྱོགས་བསྡུས་གནང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་རེད།

«ཅ» མི་གཅིག་བདེན།

དཀོན་མཆོག་གི་བཀའ་ཁྲིམས་ནང་ལ་མི་རྣམས་འདྲ་མཉམ་དུ་བསྐྲུན་ཡོད་སྟབས། གཞན་ལས་ཁྱད་འཕགས་ཅན་གྱི་སྐྱེས་བུ་ཞེས་པ་ཞིག་གཏན་ནས་མེད་པར་འདོད། སྤྱིར་དཀོན་མཆོག་གིས་འགྲོ་བ་མི་ལ་རིགས་རུས་དང་། ཁ་དོག སྐད་རིགས། ལྟ་གྲུབ་སོགས་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་བཟོས་དོན་ནི། སྐྱེ་བོའི་ཁྲོད་ནས་སུ་བཟང་མིན་ལ་ཚོད་བགམ་པའི་ཕྱིར་དུ་བསྐྲུན་པར་འདོད་ལ། བཟང་ངན་དེ་ཡང་ཆོས་དད་ཆེ་ཆུང་དང་དྲང་བདེན་ཡིན་མིན་ལ་གོ་དགོས། འོན་ཀྱང་སུ་ཞིག་བཟང་མིན་དེ་ནི་གཞན་སུས་ཀྱང་མི་དཔོག་པར་དམ་པའི་དཀོན་མཆོག་ཁོ་ནས་མཁྱེན་པར་འདོད་པ་དེའོ། །

«ཆ» སྐྱེས་ཐོག་དག་པའི་མི།

སྐྱེས་ཐོག་དག་པའི་དོན་ནི་མི་རྣམས་ཐོག་མར་སྐྱེ་སྐབས་སྡིག་སྒྲིབ་ཀྱིས་མ་གོས་པར་དག་གཙང་ཡིན་པ་དང་། ན་ཚོད་ལོན་སྐབས་གཞི་ནས་ནོར་འཁྲུལ་ཤོར་ཏེ་སྡིག་པ་གསོག་གི་ཡོད་པར་འདོད་ལ། གང་ཟག་གཞན་གྱི་སྡིག་པ་ལ་རང་ཉིད་ཀྱིས་འགན་ཁུར་ཡོད་མེད་གང་ལྟར་ཡང་། སྙིང་ནས་འགྱོད་བཤགས་བྱེད་དུ་ཡོད་པར་འདོད། བཤད་སྟངས་འདིར་སྐྱེ་སྔོན་མ་ཞིག་ཁས་ལེན་གྱི་གསལ་འདུག་པར་སེམས།

«ཇ» སྤྲུལ་པའི་ཕོ་ཉ་དང་།

ཕོ་ཉ་དེ་ནི་མི་མངོན་པའི་སྤྲུལ་པའི་གང་ཟག་ཅིག་སྟེ་དཀོན་མཆོག་གིས་བཟོས་པའི་འཇིག་རྟེན་ཁམས་ཀྱི་“ལྷའི་ཕོ་ཉ་” (Angel) ཁྱད་པར་བ་ཞིག་ཡིན་པར་གྲགས། དཀོན་མཆོག་གིས་འདི་བཟོ་སྐབས་གློག་ལས་བཟོས་པ་དང་། “ཇིནྣ་” (Jinn) གྱི་རིགས་ནི་དུ་བ་མེད་པའི་མེ་ལས་བཟོས། དེ་བཞིན་ང་ཚོ་མི་ནི་འདམ་བག་ལས་བཟོས་ཚུལ་ཁུ་རན་ལས་བཤད་ཡོད་ལ། “ཇིནྣ་”ནི་མིས་འཐོང་དུ་མི་རུང་བའི་སེམས་ཅན་གང་ཞིག་ལ་ལྷ་བདུད་རང་བཞིན་བ་གསུམ་ཁ་ཡོད་པའི་རིགས་ཤིག་ཡིན་པར་འདོད་འདུག་པས་ཕྲ་བའི་གཟུགས་ཅན་ནམ། ཡིད་ལུས་པའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཆོག་གམ།

«ཉ» ཐག་བཅོད་ཀྱི་ཉིན་མོ།

“ཐག་བཅོད་ཀྱི་ཉིན་མོ་” (Day of judgement) ནི་འཇིག་རྟེན་འདིར་འཚོ་བའི་ཉིན་ཐ་མའི་ཚུན་ཆད་དུ་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་བྱུང་བའི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཡོད་དོ་ཅོག་ལ་དཀོན་མཆོག་གིས་གཟིགས་བཟོས་བསྩལ་བ་དང་ཉེས་ཆད་གཅོད་པའི་ལམ་ནས་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཅེས་བཤད་ཡོད། ཝི་ཀེ་རིག་མཛོད་ལ། “ཐག་གཅོད་ཀྱི་ཉིན་མོ་ནི་དཀོན་མཆོག་གིས་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ལ་ཐ་མའི་ཁྲིམས་ཐག་གཅོད་པར་ཡིད་ཆེས་བྱེད་པ་ཞིག་ཡིན། དེའི་ཚུལ་ནི་རིམ་བཞིན་སེམས་ཅན་ཡོད་ཚད་རྩ་སྟོང་དུ་འགྲོ་བ་དང་། ཕུང་པོ་ལ་འདས་ལོག་འབྱུང་བ་དང་། སེམས་ཅན་ཡོད་ཚད་ལ་ཁྲིམས་ཐག་གཅོད་པ་བཅས་སོ། །སྐབས་དེར་གང་དུ་གནས་པའི་འགྲོ་བ་ཚང་མའི་རང་གི་བྱ་སྤྱོད་དང་རྣམ་འགྱུར་ལྟར་ཐག་གཅོད་ཁྲིམས་ལྟར་བྱེད། དེ་ཡང་དྲང་བདེན་ཡིན་མིན་མི་གཙོ་བར་དཀོན་ཅོག་ལ་ཡིད་ཆེས་ཡོད་མེད་གཙོ། དེ་དུས་ཚོད་ནམ་ཞིག་ལ་འབྱུང་མིན་མི་ཤེས།” ཞེས་འཁོད།

«ཏ» ཐར་པ་དམ་པ།

ད་དུང་གལ་ཆེ་བ་གཅིག་སྟེ་ཐར་པའི་གོ་འཕང་ཡང་ཐག་གཅོད་འདིའི་ནང་དུ་ཚུད་ཡོད་པ་འདྲ་སྟེ་གང་དག་གིས་དཀོན་མཆོག་ལ་ཡིད་ཆེས་དྲག་པོས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་བསྒྲུབས་ན་འཆི་བའི་སྐབས་དཀོན་མཆོག་གིས་འཆི་བ་མེད་པའི་སྐྱེ་བ་གསར་པ་ཞིག་གི་དངོས་གྲུབ་སྩལ་བར་བཤད་ཡོད་པ་སྟེ། དེ་ནི་གདོན་མི་ཟ་བར་ཨ་ལཱའི་སྐུ་དྲུང་དུ་སྐྱེ་བའི་སྐབས་དེ་ཡིན་པ་རེད།

«ཐ» ལུགས་གཉིས་གཅིག་འཇུག

ཁ་ཆེའི་ཆོས་ནི་ཚེ་གང་གི་བྱ་གཞག་ཀུན་ལ་ཁྱབ་དགོས་པ་སྟེ། ཁ་ཆེའི་ཆོས་འཆད་སྤེལ་ནི་ཆབ་སྲིད་དང་ཁ་འབྲལ་ཐབས་མེད་པ་དཔེར་ན། དངོས་དོན་ཡིན་མིན་དང་། སྐབས་སུ་བབ་མིན་ལ་མི་ལྟོས་པར་ཡོད་ཚད་ཆུ་བརྒྱ་ཟམ་ཆུད་ལྟར་དཀོན་མཆོག་གི་བཀའ་གསུང་འོག་ཏུ་འཇུག་དགོས་ལ། དེ་བཞིན་དཔལ་འབྱོར་དང་། ཚོང་ལས། ཤེས་ཡོན། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལམ་སྲོལ་ཐམས་ཅད་ཀྱང་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ཀྱི་སློབ་གསོ་ལས་འདའ་མི་རུང་བར་འདོད།

«ད» ཆོས་ཉམས་སུ་ལེན་ཕྱོགས།

འདིར་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ཉམས་ལེན་ཀྱི་རིམ་པ་ལ་“ཀ་བ་ལྔ་”ཞེས་གྲགས་པ་དག་བསྡུས་ཙམ་ཞུས་ན།

དང་པོ། 

སྐྱབས་འགྲོའམ་དམ་བཅའ། བློ་གཅིག་སེམས་གཅིག་གིས་དཀོན་མཆོག་ནི་ཨ་ལཱ་གཅིག་ཁོ་ན་དང་མོ་ཧ་མ་དྷུ་ནི་དཀོན་མཆོག་གི་ཕོ་ཉ་ཡིན་པར་ཁས་ལེན་ཞིང་མནའ་སྐྱེལ་དམ་འཇོག་བྱེད་པ་སྟེ་ནང་པའི་སྐྱབས་འགྲོའམ། སྡོམ་པ་འབུལ་བའི་ཚོད་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་པ་འདྲ།

གཉིས་པ། 

གསོལ་འདེབས། ཁ་ཆེ་བས་ཉིན་རེར་ལན་ལྔ་རེ་སྒྲུབ་དགོས་པའི་གསོལ་བ་སྨོན་ལམ་འདེབས་པའི་ཆོས་སྤྱོད་ཀྱི་རིམ་པ་ཞིག་གོ །

གསུམ་པ། 

སྨྱུང་གནས། ཁ་ཆེའི་ཟླ་བ་དགུ་པ་ནི་“ར་མ་དྷན་” (Ramadan) སྨྱུང་གནས་ཟླ་བ་སྟེ། སྐབས་དེར་ཆོས་ཉམས་ལེན་པ་ཚོས་ཞོགས་ཐོ་རེངས་ནས་དགོང་ཉི་ནུབ་བར་ཟས་སྐོམ་འཁྲིག་གསུམ་སྤོང་བའོ། །

བཞི་པ། 

དག་པའི་དཔྱ་ཁྲལ། ཁ་ཆེ་བའི་རྒྱུ་ནོར་གྱི་བརྒྱ་ཆ་ལ་གཞིགས་པའི་ལོ་རེའི་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུས་ཏེ་ཉམས་ཐག་དང་དགོས་ངེས་པའི་ཡུལ་ལ་གཏོང་བའི་མཆོད་སྦྱིན་ཏེ། དཔེར་ན་ཉེ་སྔོན་ཨ་རིས་ཨེ་ར་ཁུ་ལ་དམག་རྒྱག་སྐབས་རྒྱ་ཁ་ཆེ་ཧུ་རིགས་དག་གིས་ཞལ་འདེབས་བསྡུས་ཏེ་ཨི་རག་ཡུལ་དུ་བཏང་བ་ལྟ་བུ་ཡིན་འདུག

ལྔ་པ། 

གནས་སྐོར། གལ་ཏེ་མི་ལུས་དོན་དང་ལྡན་པ་ཞིག་བྱ་འདོད་ན། མི་ཚེའི་ནང་སྟོན་པ་མོ་ཧ་མ་དྷུ་འཁྲུངས་སའི་“མ་ཁཱའི་གནས་ཆེན་སྐོར”དུ་ལན་གཅིག་སླེབས་དགོས་པའི་ལུགས་སྲོལ་དེ་རེད། གནས་དེ་ནི་“སཱོ་དྷི་ཨ་རབ་བྷི་ཡ་” (Saudi Arabia) ལ་ཡོད་པ་དང་། ཞོར་དུ་ཆོས་དཔོན་ཨེ་བྷུ་ར་ཧམ་གྱིས་རང་གི་བུ་ཨེ་སཱག་ལྷ་ལ་དམར་མཆོད་ཕུལ་བའི་མཛད་ཆེན་ཡང་དྲན་གསོ་བྱེད་ཆོག་གི་ཡོད། དེ་མིན་ཕག་ཤ་མི་ཟ་བ་དང་ཆུང་མ་མང་བསྟེན་སོགས་ཀྱི་རིགས་སྣ་ཆོགས་པ་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་འདིར་སྨོས་ཀྱིས་མི་ལང་།

«ན» དུས་ཆེན་སྲུང་བརྩི།

ཁ་ཆེ་ལ་མཆོད་འབུལ་དུས་ཆེན་དང་སྨྱུང་གནས་དུས་ཆེན་ཏེ། དུས་ཆེན་ཆེ་ཁག་གཉིས་ཡོད་པ་རེད། དང་པོ་ནི་ཁ་ཆེའི་ཟླ་བ་༡༢་ཚེས་པ་༡༠་ནས་ཚེས་༡༣་བར་ཉིན་གསུམ་གྱི་རིང་སྟེ། དེ་ནི་སྟོན་པ་ཨེ་བྷུ་ར་ཧམ་གྱིས་རང་གི་བུ་དམར་མཆོད་དུ་ཕུལ་བའི་དྲན་གསོའི་དུས་ཆེན་ཡིན་པ་རེད། སྨྱུང་གནས་དུས་ཆེན་གོང་དུ་ཀ་བ་ལྔའི་ཁོངས་སུ་ཞུས་ཟིན་པ་དེའོ། །དེ་མིན་རེས་གཟའ་པ་སངས་དེ་ཡང་གལ་ཆེན་དུ་བརྩི་བ་སྟེ། གང་ལགས་ཤེ་ན་མ་འོངས་པར་དཀོན་མཆོག་གིས་རེས་གཟའ་པ་སངས་ཞིག་ལ་“ཐག་གཅོད་ཉིན་མོ”ཞེས་པ་དེ་གནང་བར་ཡིད་ཆེས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད། དེར་བརྟེན་ས་གནས་སོ་སོའི་ཁ་ཆེ་བ་དག་རེས་གཟའ་པ་སངས་ཉིན་རྒྱབ་ལྷན་དུ་འཛོམས་ཏེ་ཕྱག་འཆོད་དང་ཆོས་དཔོན་གྱིས་ཆོས་བཤད་ཀྱང་གནང་སྲོལ་ཡོད་པ་རེད།

«པ» ཁ་ཆེའི་ཕྱག་ཁང་ངམ་ལྷ་ཁང་།

ཁ་ཆེ་བས་མཆོད་འབུལ་ཞུ་གནས་ལྷ་ཁང་ལ་“མོ་སུ་ཁཱུ་” (Mosque) ཞེས་འབོད་ཅིང་དེའི་ནང་དུ་ཨ་ལཱ་གཟུགས་མེད་ཀྱི་རང་བཞིན་ཡིན་ཕྱིར་ལྷ་སྐུ་སོགས་སྒྲིག་སྲོལ་མེད། སྤྱིར་འཛམ་གླིང་འདིར་ཕྱག་ཁང་རྩ་ཆེན་གསུམ་བརྩི་སྲོལ་ཡོད་པ་སྟེ། དང་པོ། “མ་ཁཱའི་ཡུལ་གྱི་ཀཱ་བ་མཆོད་ཁང་” (Kaaba in Mecca) གཉིས་པ། མ་ཁཱའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མེ་དི་ན་ (Medina) ཞེས་པའི་ཡུལ་གྱི་སྟོན་པ་མོ་ཧ་མ་དྷུའི་ཁུ་བྷ་མཆོད་ཁང་ (Quba Mosque) གསུམ་པ། ཨེས་སུ་རལ་གྱི་“ཇེར་རུ་ས་ལེམ་” (Jerusalem) ཞེས་པའི་ཡུལ་དུ་ཡོད་པའི་“ཨལ་ཨཁ་ས་མཆོད་ཁང་” (al-Aqsa Mosque) བཅས་ཡིན་པ་རེད། སྤྱིར་ཁ་ཆེ་བས་རང་ཉིད་ཚོང་ཁང་དང་དམག་སྒར་སོགས་གནས་གང་ཞིག་ཏུ་ཡོད་ཀྱང་ཕྱག་མཆོད་བྱེད་ཆོག་གི་ཡོད་པ་རེད།

«ཕ» ཆོས་རྒྱུད།

ཁ་ཆེའི་ཆོས་བརྒྱུད་ལ་རིགས་མི་འདྲ་དུ་མ་ཡོད་ཀྱང་གཙོ་ཁག་གསུམ་སྟེ། 

དང་པོ། 

“སུན་ནི་རིང་ལུགས་”  (Sunnism) ནི། ཁ་ཆེའི་ཁྲི་འཛིན་ཐོག་མ་བཞི་པོ་དེ་སྟོན་པ་མོ་ཧ་མ་དྷུའི་རྒྱལ་ཚབ་དངོས་ཡིན་པར་ཁས་ལེན་མཁན་གྱི་བརྒྱུད་པ་སྟེ་ཁོང་ཚོས་གདུང་བརྒྱུད་མི་འདེད་པའོ། ། 

གཉིས་པ། 

“ཤའི་ཊེ” (Shiite) ཆོས་བརྒྱུད་ནི་སྟོན་པ་མུ་ཧམྨད་ཀྱི་བུ་མོ་“ཧྥ་ཊི་མཱ་་ཛ་ར་” (Fatimah Zara) དང་ཚ་བོ་“ཧུ་སེ་ཨིན་་ཨིབྣ་ཨ་ལི་”(Hussein Ibn Ali)སོགས་གདུང་བརྒྱུད་རྒྱལ་ཚབ་ཏུ་འདོད་མཁན་ཏེ། ཧུ་སཱན་ཨ་ལི་རྒྱལ་ཚབ་དངོས་དང་གཞན་གསུམ་ཁས་མི་ལེན་པའི་རིགས་སོ། །འདི་གཉིས་ཁ་གྱེས་ཚུལ་ནི་སྟོན་པ་མུ་ཧམྨད་སྐུ་གཤེགས་རྗེས་སྤྱི་ལོ་༦༣༢་ལོར་ནས་བཟུང་༦༨༠་ “ཀ་བྷ་ལ་” (Kabala) ཡི་དམག་འཁྲུག་གི་བར་དུ་ཤའི་ཊེ་རིང་ལུགས་འགོ་བཙུགས་པའི་དུས་སྐབས་ཡིན་པར་བཤད་ཡོད། ཀ་བྷ་ལའི་དམག་འཁྲུག་ནི་རྗེས་འཛིན་པ་གསུམ་པ་“ཡ་ཛིད་དང་པོ་” (Yazid I) དང་སྟོན་པའི་ཚ་བོ་ཨ་ལི་གཉིས་ཀྱི་དབར་དུ་བྱུང་བའི་དབང་ཆའི་འཐབ་འཁྲུག་ཅིག་ཡིན་པ་རེད། སྐབས་དེར་ཚ་བོ་ཨ་ལི་རྗེས་འབྲང་དང་བཅས་པས་ཡ་ཛིད་དང་པོ་རྗེས་འཛིན་པར་ཁས་མ་བླངས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་དམག་འཁྲུག་དངོས་སུ་ཤོར། དམག་སྟོབས་ཆེ་ཆུང་དབང་གིས་གཡུལ་ཐོག་དེར་ཨ་ལི་དཔུང་དང་བཅས་པ་ཐ་ན་ཟླ་བ་དྲུག་ལས་མ་ལོན་པའི་བུ་ཆུང་ཚུན་ཆད་དམར་གསོད་བཏང་ཡོད་པ་རེད། གཡུག་འཁྲུག་འབྱུང་ཡུལ་དེ་“ཨི་རན་” (Iran) དང་འཁྲུག་ཡུན་ཉིན་བཅུ་ཡིན་པར་བཤད། ཡིན་ནའང་ཤའི་ཊེ་ཆོས་ལུགས་དངོས་དེ་“ཨི་དྲི་སིད་རྒྱལ་རྒྱུད་” (Idrisid dynasty) (780–974) དེ་ཨ་ལི་ཧ་སཱན་གྱི་ཡང་ཚའི་རྒྱལ་བརྒྱུད་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་པ་རེད།

གསུམ་པ། 

“སུ་ཧྥི་རིང་ལུགས་པ་” (Sufism) ནི་ཁ་ཆེ་གཞན་དང་མི་འདྲ་བར་དཀོན་མཆོག་བརྒྱུད་པ་དང་བཅས་པས་གནང་བའི་གདམས་ངག་ཉམས་སུ་ལེན་པ་ལ་དཀོག་མཆོག་གིས་ཁོང་ཅག་དཀོན་མཆོག་ཏུ་གཟིགས་ཀྱང་ཁོང་ཚོས་རང་ཉིད་དཀོན་མཆོག་ཏུ་ད་རུང་མཐོང་མེད། གལ་ཏེ་རང་སེམས་ཀྱི་ངོ་བོ་དཀོན་མཆོག་ཏུ་ཤེས་པའི་གདིང་ཐོག་ནས་ཉམས་སུ་ལེན་པ་ནི་དོན་དམ་པའི་ཁ་ཆེ་དེ་ཡིན་པར་འདོད། ཆོས་ལུགས་འདི་ཐོག་མར་དུས་རབས་དགུ་པ་བཅུ་པའི་ནང་ཨ་རབ་ཕྱི་ལོགས་ནས་བྱུང་ཞིང་། དམིགས་བསལ་སྟག་གཟིག་ཡུལ་དུ་དུས་རབས་༡༢པའི་ནང་ལ་ལུགས་འདི་འཕེལ་རྒྱས་སོང་ཡོད་ལ་དུས་རབས་༡༣་ནས་༡༦་བར་དུ་དེ་ལས་ཀྱང་དར་རྒྱས་སོང་ཚུལ་འདུག

«བ» ཆོས་དར་ཁྱབ་བྱུང་ཚུལ།

ཁ་ཆེའི་ཆོས་ནི་སྤྱི་ལོ་༦༠༠་ནང་སྐོར་ཞིག་ལ་ཨེ་ཤི་ཡ་དང་ཨ་རབ་བྱེ་ཐང་ཁུལ་དུ་དཀོན་མཆོག་གི་ཕོ་ཉ་བ་སྟོན་པ་མུ་ཧམྨད་ཀྱིས་གསར་གཏོད་བྱས། མ་འགྱངས་བར་ཨེ་ཤི་ཡའི་ཤར་ཕྱོགས་དང་། ཡོ་རོབ་དབུས་ཁུལ། ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་ནུབ་ཁུལ་བཅས་ལ་དར་ཁྱབ་སོང་། དམིགས་བསལ་དུ་ལོ་ངོ་སུམ་ཅུ་ཙམ་མ་འགོར་བར་ཁ་ཆེའི་ཆོས་འདི་ཨ་རབ་ཀྱི་ཉེ་བའི་གླིང་ཕྲན་ནང་མྱུར་མགྱོགས་ཀྱིས་དར་ཁྱབ་བྱུང་ཡོད་ལ། དེ་བཞིན་“སྟག་གཟིག་” (Persian) དང་“རོ་མན་རྒྱལ་པོའི་” (Roman Empires) མངའ་ཁུལ་དག་ཁ་ཆེའི་དཔུང་གིས་དབང་དུ་བསྡུས། དེའི་རྗེས་ཀྱི་དུས་རབས་ཁ་ཤས་ནང་ཁ་ཆེའི་ཆོས་དེ་“རྒྱ་གར་” (India) ཤར་ཕྱོགས་དང་“སུ་པན་” (Spain) ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་བར་དུ་ཁྱབ་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཚོང་འགྲུལ་བ་དག་བརྒྱུད་ནས་ལྷོ་ཤར་ཨེ་ཤི་ཡའི་མངའ་ཁུལ་ལ་མུ་མཐུད་ནས་ཁྱབ་ཡོད་པ་སྟེ། དཔེར་ན་དེང་གི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་ཁབ་ཆེ་ཤོས་“ཨིན་ཌོ་ནེ་ཤི་ཡ་” (Indonesia) ལ་ཨ་རབ་ཀྱི་ཚོང་པ་དག་བརྒྱུད་དེ་ཁ་ཆེའི་ཆོས་འབྱོར་སོང་བ་ལྟ་བུ་རེད།

དེ་རྗེས་ཚན་རིག་གི་དུས་སྐབས་དེ། རྩིས་ཀྱི་རིག་པ། གྲངས་རིག་པ། གནམ་དཔྱད་རིག་པ། གསོ་བ་རིག་པ། དངོས་ཁམས་རིག་པས་མཚོན་པས་དེང་གི་རིག་གནས་མང་པོ་ཞིག་འཕེལ་རྒྱས་སོང་བའི་སྐབས་སུའང་ཁ་ཆེའི་ལམ་སྲོལ་ནི་རྩེ་མོར་གནས་ཡོད་པ་སྟེ། དེང་སང་སྤྱོད་བཞིན་པའི་ཁ་ཆེའི་ཆོས་འདི་སྐབས་དེའི་ཁ་ཆེའི་མཁས་པའི་ལམ་སྲོལ་གྱི་རྨང་མ་ཉམས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་ཡོད་པ་རེད། གང་ལྟར་དེང་སང་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ནི་འཛམ་གླིང་ནང་གི་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་མགྱོགས་ཤོས་དེ་ཡིན་པས་དེང་གི་ཆར་འཛམ་གླིང་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ལས། ཁ་ཆེ་བའི་མི་འབོར་བརྒྱ་ཆ་༣༠%་ཡན་ཆོད་ཟིན་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ལྔ་བཅུ་ང་བདུན་དང་། འཇིག་རྟེན་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་བརྒྱ་ཆ་༢༦.༠༢% ཟིན་ཡོད་ལ། མི་གྲངས་དུང་ཕྱུར་ཉི་ཤུ་དང། བྱེ་བ་ལྔ། ས་ཡ་མེད། འབུམ་མེད། བརྒྱད་ཁྲི། ལྔ་སྟོང་སུམ་བརྒྱ་ཞེ་བདུན་ཙམ་ཡོད་པ་རེད།

ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་རེའུ་མིག

ཨེ་ཤ་ཡ། 

དང་པོ། དབུས་ཨ་ཤི་ཡར་ཁ་ཆེ་མི་འབོར་༦༦༨༨༤༡༦༤་དང་བརྒྱ་ཆ་༩༠.༦%ཡོད་པ་དང་། 

གཉིས་པ། ཤར་ཨེ་ཤི་ཡར་མི་གྲངས་༣༠༩༧༧༡༥༠་དང་བརྒྱ་ཆ་༣་.༡༣% 

གསུམ་པ། ལྷོ་ཨེ་ཤི་ཡར་མི་འབོར་༦༠༡༩༣༩༤༡༧་བརྒྱ་ཆ་༣༢.༤༣% 

བཞི་པ། ཤར་ལྷོ་ཨེ་ཤི་ཡར་མི་འབོར་༢༧༧༣༤༦༣༧༨་དང་བརྒྱ་ཆ་༤༠.༨%

ལྔ་པ། ནུབ་ཨེ་ཤི་ཡར་མི་འབོར་༣༢༦༨༦༩༡༥༡་དང་བརྒྱ་ཆ་༧༩.༤༥% བཅས།

ཁྱོན་བསྡོམས་ཁ་ཆེ་མི་འབོར་༥༤༢༢༧༠༩༩༢༩་ཙམ་ཡོད། 

ཨ་ཧྥི་རི་ཁ།

དེ་བཞིན་ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་གླིང་ལ་མི་ཁ་ཆེའི་གྲངས་འབོར་།

བྱང་ཨ་ཧྥི་རི་ཁར་༢༣༩༠༥༨༤༦༥་དང་བརྒྱ་ཆ་༩༣.༠༨%

ནུབ་ཨ་ཧྥི་རི་ཁར་༨༠༢༠༧༤༨༡་དང་བརྒྱ་ཆ་༥༥.༢༠% 

ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་དཀྱིལ་སྟོད་ལ་༡༢༩༧༧༦༤༣༣་དང་བརྒྱ་ཆ་༤༤.༥༥%

ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་རྭ་ལ་༥༦༩༠༩༥༠༨་དང་བརྒྱ་ཆ་༣༨.༩༨%

ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་དཀྱིལ་སྨད་ལ་༢༥༥༦༥༢༨༠་དང་བརྒྱ་ཆ་༡༡.༡༨%

ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་ཤར་གྱི་མཚོ་གླིང་༡༥༨༠༡༤༨་དང་བརྒྱ་ཆ་༥.༢༤%

ལྷོ་རྒྱུད་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་༩༡༧༣༦༡༤་དང་བརྒྱ་ཆ་༥.༣༦%

འདིར་བཀོད་པའི་འཛམ་གླིང་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་གྱི་བརྒྱ་ཆ་དེ་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༠་ལོའི་བརྒྱ་ཆ་༡༧%་ནས་ཕྱི་ལོ་༢༠༢༠་ལོའི་བར་དུ་བརྒྱ་ཆ་༢༦%་ལ་བརྟན་པོར་འཕེལ་ཡོད། ཕྱོགས་མཚུངས་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁའི་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་ཡང་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༠་ལོའི་མི་གྲངས་ས་ཡ་༢༢༧་ནས་ཕྱི་ལོ་༢༠༢༠་ལོའི་བར་དུ་མི་གྲངས་ས་ཡ་༡༣༠༢་ལ་འཕེལ་ཡོད་ཀྱང་། ཨ་ཧྥེ་རི་ཁའི་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་གྱི་བརྒྱ་ཆ་དེ་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༠་ལོའི་བརྒྱ་ཆ་༤༤%་ཡོད་པ་ནས་ཕྱི་ལོ་༢༠༢༠ ལོའི་བར་དུ་བརྒྱ་ཆ་༤༡%་བར་དུ་མར་ཟག་ཡོད།

ཡོ་རོབ་གླིང་། 

ཡོ་རོབ་གླིང་ལ་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་༤༢༧༠༦༧༤༧་དང་བརྒྱ་ཆ་༥.༧༦%ཡོད། སྤྱིར་ཡོ་རོབ་ལའང་གླིང་གཞན་ལྟར་ལྷོ་བྱང་སོགས་ས་ཁུལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཏེ་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་ཞིབ་མོར་བརྩིས་འདུག་ཀྱང་། རྩ་བའི་ཆ་ནས་ཡོ་རོབ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་ལས་ན་ཨ་ཛེར་བཻ་ཇམ་དང་ཏུརྐེས་ལྟ་ཁ་ཤས་མ་གཏོགས་མང་ཤོས་གྲས་ལའང་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་བརྒྱ་ཆ་བཅུ་ལས་ཉུང་བས་ཕྱོགས་ཙམ་བརྩིས་པ་ལགས།

 ཨ་རིའི་གླིང་། 

ཨ་རི་ལྷོ་བྱང་གཉིས་ལ་བསྡོམས་པས་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་༩༩༣༡༨༡༢་དང་བརྒྱ་ཆ་༠་༩༤་ཡིན་པར་འཁོད་པས་ཧ་ཅང་ཉུང་། འདི་ཡང་གོང་ལྟར་ཧི་ཏི་ལྟ་བུ་རྒྱལ་ཁབ་ཆུང་ངུ་ཁ་ཤལ་ལ་ཁ་ཆེ་བརྒྱ་ཆ་བཅུ་ལས་བརྒལ་བ་ཡོད་པ་ལས། གཞན་དག་ལ་རྩ་བའི་ཆ་ནས་མང་ཤོས་གྲས་ལའང་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་བརྒྱ་ཆ་ལྔ་ལས་ཉུང་བས་ཕྱོགས་ཙམ་བརྩིས་པ་ལགས།

འཇིག་རྟེན་ཧྲིལ་པོར། 

འཇིག་རྟེན་ཧྲིལ་པོར་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་༢༠༥༠༠༨༥༣༤༧་དང་བརྒྱ་ཆ་༢༦.༠༢% ཡོད་པར་འཁོད། «༢༠༢༠་ལོར་བསྐྱར་ཞིབ་འདི་༡༩༥༠་ནས་༢༠༢༠་བར་གྱི་ཁ་ཆེ་འི་མི་འབོར་» (Muslim Population in the Americas: 1950 – 2020) ཞེས་པའི་ཆེད་རྩོམ་ལས་དྲངས།

མཇུག་གི་གཏམ།

ཕྲན་ནས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་སྐོར་ཉུང་བསྡུས་འདི་འབྲི་དོན་ནི། ཆོས་འདི་ཉམས་སུ་ལེན་འདོད་པས་མིན་ལ་གཞན་ལ་སྤེལ་འདོད་པས་དེ་བས་མིན། འདི་ནི་བདག་གི་གྲོགས་པོ་ཞིག་གིས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་སྐོར་ལ་དྲི་བ་དྲིས་པར་ལན་ལྡོན་མ་ནུས་པའི་གནོང་ལྟ་བུ་ཞིག་གིས་རྐྱེན་བྱས་ཏེ་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལ་རྒྱུས་ལོན་ཅུང་ཟད་བྱ་འདོད་པས་བྲིས་པ་ཙམ་ལགས། སྤྱིར་ན་ང་ཁ་ཆེ་བ་མིན་པས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ཤེས་དགོས་པའི་འོས་བབ་མེད་རུང་། གཅིག་ཏུ་ན། འདིའང་མ་མཐར་རིག་གནས་ཤིག་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་འདུག་ལ། ལྷག་དོན་དུ་འཛམ་གླིང་མི་དམངས་དུས་ཕྱུར་བཅུ་དྲུག་ལྷག་གིས་ཉམས་སུ་ལེན་རྒྱུའི་ཆོས་ཤིག་ཡིན་པས་རྒྱུས་ལོན་ཙམ་བྱེད་རིན་ཡོད་པར་བསམས་ནས་བྲིས།

ཁྱུང་པོ་བ་ཨོ་རྒྱན་རིག་འཛིན། ༢༠༡༣། ༡༠། ༤།

༢༠༢༤། ༥།༣༠ བསྐྱར་ཞིབ་བྱས།

http://www.greenstar.org/Islam/ རྩོམ་འདི་གཙོ་བོ་དྲྭ་བ་འདི་གཞི་ལ་བཞག་ནས་བྲིས།