སྐད་ཡིག་དཔྱད་རྩོམ།

སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་དང་སྐད་ཡིག་འབད་སྦྱོང་གི་མཐུན་རྐྱེན་སྐྲུན་ཐབས།

མཁན་པོ་ཨོ་རྒྱན་རིག་འཛིན། ༢༠༡༤། ༡༢། ༡༥།

སྔོན་གླེང་།

དགོངས་མངའ་ལྟར་དེང་གི་དུས་སུ་རང་རེའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་། མི་རིགས། རིག་གནས་དང་བཅས་པ་འཇིག་ཉེན་གྱི་གནས་སུ་གྱར་བཞིན་པ་འདིའི་ཐོག་བོད་ཕྱི་ནང་གང་ས་ནས་ལྷག་བསམ་དང་ཤེས་འཇོན་ལྡན་པའི་མི་སྣ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གིས་སྒེར་དང་ཚོགས་པའི་རྣམ་པ་གང་འོས་ཀྱི་ལམ་ནས་སྐད་རིགས་སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ལས་ལ་འབད་བཞིན་པ་སྟེ། དཔེར་ན་བོད་དུ་མཁན་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་བློ་གྲོས་མཆོག་གིས་རང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་རིགས་སྲུང་སྐྱོབས་ཐད་ཀྱི་ཆེད་རྩོམ་«ལུག་རྫི་རྒན་པོའི་ཀི་སྒྲ་»དང་། སྐད་ཡིག་སློབ་གསོའི་འཆད་ཁྲིད་«དུས་རབས་ཀྱི་རྔ་སྒྲ་»ཚིག་མཛོད་«རྒྱ་བོད་དབྱིན་གསུམ་གསར་བྱུང་རྒྱུན་བཀོལ་མིང་མཛོད་»འདྲ་བའི་རིན་ཐང་གཞལ་དུ་མེད་པའི་བརྩམ་བྱ་དང་འཆད་ཁྲིད་རེ་རེས་ཀྱང་སྐམ་རྙིད་ལ་ཕྱོགས་པའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ལ་གསོན་ཤུགས་གསར་པ་ཞིག་སྦྱིན་བཞིན་པ་ལྟ་བུ་རེད།

དེ་མཚུངས་ང་ཚོ་བཙན་བྱོལ་བའི་སྤྱི་ཆོགས་འདིའི་ནང་དུ་ཡང་བོད་སྐད་ཡིག་དར་སྤེལ་དང་སྲུང་སྐྱོབས་གནང་ཕྱོགས་ཐད། རིང་མིན་ལོ་ཤས་ཡར་སྔོན་ཏེ་ ༢༠༠༥ ཙམ་ནས་དབུས་ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ནས་ཡོངས་ཁྱབ་ལག་ལེན་འཁྱོལ་མིན་ལ་མ་ལྟོས་པར་ཤེས་ཡོན་ལྟ་གྲུབ་གསར་པ་གཏན་འབེབས་གནང་ཞིང་དེའི་དགོངས་དོན་བཞིན། རང་རེའི་ཕ་སྐད་འདི་སྐད་ཡིག་དང་པོའི་ངོ་བོར་སློབ་ཁྲིད་བྱ་རྒྱུར་ཚོད་ལྟའི་སླད་དུ་མེས་དབོན་གཙུག་ལག་དཔེ་སྟོན་སློབ་གྲྭ་དངོས་སུ་བཙུགས་ཏེ་ལམ་ལྷོངས་འབྱུང་བཞིན་པའི་སྒང་ལྟ་བུ་རེད། འོན་ཀྱང་ང་ཚོས་སྒྲུབ་ཀྱིན་པའི་བྱ་བ་འདི་ཙམ་གྱིས་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སྲུང་སྐྱོབ་དང་དར་སྤེལ་བགྱི་བའི་ནུས་ཤུགས་ཡོངས་སུ་རྫོགས་མེད་སྟབས། ང་ཚོས་ད་དུང་ཡང་རྒྱུན་སྐྱོང་གི་གོག་འགྲོས་ཙམ་མ་ཡིན་པར་གསར་གཏོད་ཀྱི་མཆོང་ལྡིང་ལ་བརྟེན་ཏེ་རང་རེའི་སྐད་ཡིག་འདི་འཇིག་རྟེན་གྱི་རྩེ་རུ་བཏེག་དགོས་པ་ནི་འདམ་ག་མེད་པའི་འདམ་ག་ཉག་གཅིག་ཏུ་སོང་ཡོད། དེའི་སྟབས་ཀྱིས་ཕྲན་རང་ཉིད་ཀྱང་ཤེས་ཡོན་གྱི་ན་ཚོད་ཕྲ་ཡང་རང་གི་འཇོན་ནུས་ལ་དཔགས་ཏེ་སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་དང་སྐད་ཡིག་འབད་སྦྱོང་གི་མཐུན་རྐྱེན་སྐྲུན་ཐབས། སྐད་བརྡ་ཚན་རིག་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་ཅུང་ཟད་སྤྲོ་བར་འདོད།

སྐད་རིགས་ཤུགས་འབྱུང་དང་སྐད་ཡིག་འབད་སྦྱོང་གི་ཁྱད་པར།

སྤྱིར་སྐད་རིགས་ཤིག་ཤེས་དགོས་ན་ངེས་པར་བརྒྱུད་ལམ་གཉིས་ལ་བརྟེན་ནས་ཤེས་དགོས་པ་སྟེ། དེ་ནི་སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་དང་སྐད་ཡིག་འབད་སྦྱོང་གི་ཆ་རྐྱེན་གཉིས་ཡིན་པ་རེད། 

དང་པོ། སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་ནི་དཔེར་ན་རང་གི་ནང་མི་དང་། གྲོགས་པོ། ཁྱིམ་མཚེས་དག་ལས་སྐད་ཆ་ཐོས་ནས་ཤེས་པ། གློག་བརྙན་འཕྲིན་དང་བརྡ་འཕྲིན་དྲྭ་བ་ལ་བལྟས་ནས་ཤེས་པ། གླུ་གར་གཏམ་བརྗོད་ལ་བལྟས་ནས་ཤེས་པ། དེབ་བཀླགས་ནས་ཤེས་པ་སོགས་མདོར་ན་དགེ་རྒན་ཞིག་གིས་ཆེད་དུ་མ་བསླབས་པར་ཕྱིའི་ཤུགས་རྐྱེན་ནམ། མཐུན་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ནས་སྐད་ཡིག་རང་ཤུགས་ཀྱིས་ཤེས་འོང་བ་ལ་ཟེར། 

གཉིས་པ། སྐད་ཡིག་འབད་སྦྱོང་ནི་དགེ་རྒན་ཞིག་གིས་ཆེད་དུ་ཚིག་དོན་ངོ་སྤྲད་དེ་སློབ་ཁྲིད་བྱ་བ་ལ་གོ་དགོས། དེ་ཡང་༡༩༨༠ ནང་ལ་སྐད་བརྡ་ཚན་རིག་གི་མཁས་དབང་སི་ཊེབ་ཧྥན་ཀིར་ཤེན་ (Stephen Krashen in the 1980s) གྱིས་སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་དང་སྐད་ཡིག་འབད་སྦྱོང་བར་ལ་ཁྱད་པར་འགའ་ཞིག་བཞག་ཡོད་པ་སྟེ། སྐད་རིགས་ཤུགས་འབྱུང་ནི་རེ་དོགས་དང་འབད་རྩོལ་སོགས་ལ་ལྟོས་ཏེ་སྦྱོང་བ་མ་ཡིན་པར། ཕྱིའི་རྐྱེན་ལས་ངམ་ངམ་ཤུགས་ཤུགས་ཀྱིས་ཤེས་འོང་རྒྱུ་ཞིག་དང་། སྐད་ཡིག་འབད་སྦྱོང་ནི་དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་རེ་དོགས་དང་འབད་རྩོལ་གང་མང་བརྒྱུད་དེ་སྦྱོང་དགོས་ཀྱི་ཡོད་ཚུལ་དང་། གང་ལྟར་སྐད་ཡིག་འབད་སྦྱོང་ལས་སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་གལ་ཆེ་ལ་ལྷག་པར་དུ་བྱིས་པ་ལ་ཐབས་ལམ་འདི་ཧ་ཅང་གནད་ཆེ་ཞིང་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ལྟ་བུ་ཆགས་ཡོད་པར་གསལ།

སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་ནི་སྐད་ཆའི་ཁོར་ཡུག་གམ་མཐུན་རྐྱེན་ལ་རག་ལས་པ། 

སྐད་ཡིག་ཞིབ་འཇུག་པ་རྗེ་རེ་མེས་ཧར་མེར་ (Jeremy Harmer Cambridge, UK) ཀྱིས་བརྩམས་པའི་«དབྱིན་ཇི་ཇི་ལྟར་སྦྱོང་»ཞེས་པའི་ཆེད་རྩོམ་ནང་གསལ་བ་ལྟར་ན། བྱིས་པ་ལོ་གཉིས་ནས་དྲུག་གི་བར་དུ་ཐོས་པའི་ཁོར་ཡུག་ཧ་ཅང་གཙོ་ཆེ་ལ། སྐབས་དེར་རང་གི་ཉེ་འཁོར་གྱི་སྐྱེ་བོ་དག་གིས་བྱིས་པ་རང་ཉིད་ལ་བཤད་པའམ། ཁོང་ཚོ་ནང་ཕན་ཚུན་བཤད་པའི་སྐད་ཆ་ཐོས་པ་སོགས་ལ་བརྟེན་ཏེ་ཕྲུ་གུ་ཕལ་མོ་ཆེས་སྐད་རིགས་བདེ་བླག་ཏུ་ཤེས་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། སྤྱིར་ཕྲུ་གུ་ལོ་དྲུག་མན་ཡིན་ཚེ་སྐད་རིགས་རང་བཞིན་གྱིས་ཤེས་པའི་ནུས་ཚད་བརྒྱ་ཆ་བརྒྱ་ཡིན་པ་སྟེ། དཔེར་ན་ལོ་ན་གཉིས་ལ་སོན་པའི་ཕྲུ་གུ་ཞིག་ལ་ཕ་མས་གཏམ་བཤད་ཚེ་ཕ་མར་སྐད་ཡིག་སློབ་པའི་འདུ་ཤེས་ཕལ་ཆེར་མེད་ལ། ཕྲུ་གུ་ཆུང་ཆུང་དེ་སློབ་སྦྱོང་གི་བྱ་བ་ལ་ཞུགས་པའི་རེ་བའང་དེ་བས་མེད། ཁོང་ཚོའི་རེ་འདོད་ནི་བྱིས་པ་ཆུང་ཆུང་དེས་སྟབས་བདེའི་ཚིག་འབྲུ་འགའ་ཞིག་ཁ་ནས་བཤད་ཐུབ་རྒྱུ་དེ་ཙམ་རེད་མོད་བྱིས་པ་དེར་སྐད་རིགས་ཤུགས་འབྱུང་གི་སྦྱོང་བརྡར་ཤུགས་ཆེན་ཐེབས་ཀྱིན་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་རེད། འོན་ཀྱང་ལོ་ན་སོན་རིམ་བཞིན་ཤུགས་འབྱུང་གིས་ཤེས་ཚད་དེ་ཡང་རིམ་གྱིས་དལ་དུ་འགྲོ་ཞིང་། ལོ་ན་བཅུ་གཉིས་ཙམ་ལ་སླེབས་པ་ནས་བཟུང་སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་གི་ནུས་ཚད་དེ་ཧ་ཅང་ཞན་དུ་འགྲོ་ཞེས་འཁོད་ཡོད། དེ་བཞིན་དུ་སྐྱེ་བོ་རང་ཉིད་འཚར་ལོངས་འབྱུང་སའི་ཡུལ་སྐད་གང་ཡིན་པ་དེ་སྐྱེ་བོ་དེའི་སྐད་རིགས་དང་པོའམ། ཕ་སྐད་དུ་ཆ་འཇོག་དགོས་པ་ལས་འཛིན་གྲྭའི་ནང་གང་ཞིག་གཙོ་བོར་སློབ་མིན་དང་། ཕ་མྱེས་ཀྱི་སྐད་རིགས་གང་ཞིག་ཡིན་མིན་གྱིས་ཕ་སྐད་དུ་འཇོག་སྲོལ་མེད་པ་འདྲ། སྐབས་འདིའི་ཕ་སྐད་ནི་སྐྱེ་བོ་རང་ཉིད་ལ་གོམས་འདྲིས་ཆེ་ཤོས་སམ་བཀོལ་སྤྱོད་བདེ་ཤོས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་དེར་གོ་དགོས།

སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་ཐད་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་མཚོན་པ་ཡིན་ན། བོད་ཡིག་ཀ་ཁ་ཙམ་ཡང་སྦྱངས་མ་མྱོང་བའི་བོད་ནང་གི་ནོར་རྫི་ལྟ་བུ་ཞིག་ལ་ཀ་བོང་མགོ་ཙམ་བསྟན་ན་ངོ་མི་ཤེས་ཀྱང་བོད་སྐད་བཤད་ན་སྐད་ཆའི་དངོས་ཤུགས་ཀྱི་གོ་བ་ལེན་སྟངས། ཚིག་གི་ཉམས་འགྱུར་སྟོན་ཚུལ་སོགས་སྒྱུ་རྩལ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ཡོད་ལ། ལྷག་པར་དུ་བློ་རིག་ལྡན་པ་འགའ་རེས་ནི་གེ་སར་གྱི་སྒྲུང་དེབ་ལག་པས་ཁྱོག་ཚད་དེ་འདྲ་ངག་ཐོག་ནས་རྩོམ་གྱི་ཡོད། དེ་མིན་གཏམ་བརྗོད་དང་། ཁ་ཤག གླུ་ཚིག་སོགས་ངག་ ཐོག་རྩོམ་རིག་མང་དག་ཅིག་ཡིག་རྨོངས་བའི་ཁྲོད་ནས་བྱུང་དང་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་པ་སྨོས་སུ་མེད་ཅིང་རིགས་འདི་དག་ནི་ཉན་བཤད་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ལས་བྱུང་བ་ཞེ་གཅིག་ཡིན། དཔེར་ན་ཉན་བཤད་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་གི་ཐད་ལ་འདི་གའི་ནང་བསྟན་སྲི་ཞུ་ཁང་ནས་«དག་ཡིག་གསར་སྒྲིག»གི་མིང་ཚིག་ཤེས་ཚད་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་འབྲས་སུ་བོད་ནས་སློབ་གྲྭར་སོང་མ་མྱོང་བ་ཞིག་དང་བཙན་བྱོལ་ནང་གི་འཛིན་གྲྭ་བཅུ་གཉིས་མཐར་ཕྱིན་པའི་སློམ་མ་གཉིས་ཀྱི་བོད་སྐད་ཤེས་ཚད་ལ་ཁྱད་མེད་པ་ལྟ་བུ་བྱུང་ཡོད། གལ་ཏེ་ཕྱོགས་གཉིས་ཀ་ནས་སློར་གྲྭར་སོང་མྱོང་བ་གཉིས་ལ་མཚོན་པ་ཡིན་ན། བོད་ནང་གི་དེའི་མིང་ཚིག་ཤེས་ཚད་བརྒྱ་ཆ་ ༧༠% དང་བཙན་བྱོལ་ནང་གི་དེའི་མིང་ཚིག་ཤེས་ཚད་བརྒྱ་ཆ་ ༤༦% ཡིན་པ་རེད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་བཤད་མ་དགོས་པར་སྐད་ཆའི་ཁོར་ཡུལ་ལ་རག་ལས་སོང་བ་ལས། སྤྱིར་བཏང་ཡིན་ན་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ནང་ (Wren, Sebastian, Developing Research-Based Resources for the Balanced Reading Teacher, accessed 17 June 2013) ཁོར་ཡུག་གཅིག་གམ་གཅིག་མཚུངས་ཤིག་གི་ནང་དུ་སློབ་གྲྭར་སོང་མ་མྱོང་བའི་ནར་སོན་པ་ཞིག་གིས་མིང་ཚིག་ ༦༠༠༠ སྐོར་དང་འཛིན་གྲྭ་བཅུ་གཉིས་ཐོན་མཁན་སློབ་མ་ནར་སོན་པ་ཞིག་གིས་མིང་ཚིག་ ༡༡༠༠༠ ཙམ་བེད་སྤྱོད་ཐུབ་ཀྱིན་ཡོད་པ་གསལ་འདུག རེད་དེ་བཙན་བྱོལ་ནང་གི་བུ་ཕྲུག་ཚོས་མི་ལོ་བཅོ་ལྔའི་རིང་འཛིན་ཁང་ནང་དུ་དཀའ་ཐུབ་ཇི་ལྟར་སྤྱད་ཀྱང་བོད་དུ་འཚར་ལོངས་བྱུང་བའི་ཡིག་རྨོངས་བ་ནོར་རྫི་ཞིག་དང་འདྲ་བར་མིང་ཚིག་ ༦༠༠༠ ཙམ་ལས་མི་ཤེས་པ་འདི་སྐད་ཆའི་ཁོར་ཡུག་གི་མཐུན་རྐྱེན་ཚད་ལྡན་མེད་པ་ལས་བྱུང་བ་མཇུག་འབྲས་ཀྱིས་ར་སྤྲོད་བྱས་ཡོད། གལ་སྲིད་བཙན་བྱོལ་ནང་དུ་ཉམས་ཆག་འདི་མུས་སོང་བ་ཡིན་ན་འདི་ནས་ལོ་ངོ་བརྒྱ་སོང་མཚམས་བཙན་བྱོལ་བ་ཚོས་«དག་ཡིག་གསར་སྒྲིག་»ནང་གི་མིང་ཚིག་བརྒྱ་ཆ་ ༦% སྟེ་ཚིག་རྐང་ ༤༢༠ སྐོར་ལས་མི་ཤེས་པས་སྐབས་དེར་བོད་སྐད་ཤོད་རེ་གཏན་ནས་མེད་འདུག་ཨང་།

ད་འོ་ན། ང་ཚོས་བཙན་བྱོལ་ནང་དུ་སྐད་ཆའི་ཁོར་ཡུག་ཚད་ལྡན་ཞིག་བསྐྲུན་ཐུབ་བམ་ཞེ་ན། ཧིན་དྷུའི་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ་འདིའི་ནང་དུ་བོད་སྐད་ཀྱི་མེ་ཞིག་འབུད་དགོས་དུས་དཀའ་ཚེགས་ཆེ་བ་བརྗོད་མི་དགོས་ཀྱང་ཐབས་ལམ་གཏན་ནས་མེད་པ་ཡང་ག་ལ་ཡིན། འདི་ལའང་གང་ཟག་སྒེར་ངོས་ནས་སྒྲུབ་དགོས་པ་ཁག་གཅིག་དང་གཞུང་དང་ཚོགས་པའི་ངོས་ནས་བསྒྲུབ་དགོས་པའི་རིགས་གཉིས་ཡོད་པར་སེམས།

དང་པོ། 

སྐད་ཡིག་ཆེད་རྩོམ་«ལུག་རྫི་རྒན་པོའི་ཀི་སྒྲ»ལས་གསུངས་པ་ལྟར་སྐད་རིགས་ཤིག་རྒྱུན་གནས་དགོས་ན་ངེས་པར་དུ་སྐད་དེའི་བདག་པོ་མི་རིགས་དེ་དག་ལྷན་གཅིག་ཏུ་འདུས་སྡོད་བྱས་ཐོག་སྐད་ཡིག་བཀོལ་སྤྱོད་དགོས་པ་དེ་གནད་དམ་པར་གདམས་ཡོད། དེའང་ཡིན་ཏེ་དཔེར་ན་དེང་སང་པ་ཀི་སྠན་གྱི་མངའ་ཁོངས་ན་ཡོད་པའི་སྦལ་ཏི་བོད་རིགས་ཀྱི་སྐོར་ ༢༠༠༩ ལོའི་«བོད་ཀྱི་དུས་བབ་»ལ་འཁོད་པ་ལྟར་ན། སྦལ་ཏི་སི་ཐན་ (Baltistan) ཞེས་འབོད་པ་ནི་པ་ཀི་སི་ཐན་གྱི་བྱང་ཤར་མཐའ་མཚམས་སུ་ཆགས་ཡོད་ལ། རོབ་རྩིས་བྱས་ན་ས་ཁྱོན་ལ་ཀེ་ལོ་མི་ཊར་གྲུ་བཞི་མ་ ༡༠༡༡༨ དང༌། མི་འབོར་འབུམ་བཞི་ ༤༠༠༠༠༠ ལྷག་ཡོད་པ་རེད། ཡུལ་འདིའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་བོད་སྐད་དམ་སྟོད་སྐད་ཅེས་འབོད་བཞིན་པའི་བོད་ནུབ་ཕྱོགས་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་སྐད་བཤད་ཀྱི་ཡོད་ལ། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྟར་ན། [...] ཡང་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ནང་གི་འཆིམ་མལ་ལི་དང༌། བྲུ་ཤ་དང༌། སྦལ་ཏི་གསུམ་སྐོར་གཅིག་བཅས་བཅད་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་སྦལ་ཏི་ཞེས་པ་དེ་ཡིན་ཞིང༌། དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པ་ནས་བཟུང་ཏ་ཟིག་གམ་ཁ་ཆེའི་དབང་བསྒྱུར་འོག་ཤོར་ཏེ་ད་བར་མི་ལོ་ ༥༠༠ ཕྱིན་ལ། འདིའི་རིང་ཁོང་ཚོའི་ཆོས་ལུགས་ལ་འགྱུར་བ་སོང་ཡོད་ནའང་། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་གོམས་སྲོལ་ནི་རྩ་ཡལ་དུ་མ་སོང་ཙམ་དུ་གནས་ཡོད།” ཅེས་གསལ་ཡོད། དེ་དག་དུས་རབས་ལྔ་དྲུག་གི་ཡར་སྔོན་ནས་ཁ་ཆེའི་དབང་འོག་ཏུ་སྡོད་དགོས་བྱུང་ཡང་ཁོང་ཚོ་ཁོར་ཡུག་གཅིག་ཏུ་འདུས་སྡོད་བྱས་རྐྱེན་དུས་དེང་སང་ཡང་མངའ་རིས་བོད་སྐད་གང་འཚམ་ཉན་བཤད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་རེད། དེ་བཞིན་དེང་སང་བལ་པོའི་མངའ་ཁུལ་ལ་ཡོད་པའི་བོད་རིགས་མང་རབ་ཅིག་ཡོད་པའི་ནང་གི་དོལ་པོའི་མི་རིགས་ནང་མི་འབོར་ ༣༦༧༠༠  ཡོད་པར་འཁོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་མུ་ཁུམ་དང། གློ་སྟོད་སྨད་དང་གླི་མི། ནུབ་རི། ཤར་པ་སོགས་ས་གནས་སོ་སོར་ལྷན་དུ་འདུས་སྡོད་བྱས་རྐྱེན་དེང་གི་བར་བོད་ཀྱི་སྐད་དང་རིགས་གཞུང་མ་ཉམས་པར་གནས་ཡོད་པ་དང་། དེ་མིན་གལ་ཏེ་ཁ་འཐོར་རམ། འདྲེས་སྡོད་བྱས་སོང་བ་ཡིན་ན་སྐད་རིགས་མྱུར་དུ་འཇིག་འགྲོ་བ་ནི་རྒྱ་གར་དུ་སླེབས་ནས་ལོ་ ༢༠༠ ཙམ་ལས་མ་སོང་བའི་རྒྱ་གར་ཁམས་པ་དག་གིས་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད། དེ་བཞིན་བལ་ཡུལ་གྱི་རྟ་མང་མི་རིགས་ལ་མཚོན་ན་འབྱུང་ཁུངས་བོད་རིགས་གཙང་མ་ཡིན་རུང་དེང་སྐབས་བོད་སྐད་ཡིག་རིག་གཞུང་དང་བཅས་པ་ཕལ་ཆེར་བརླགས་ཟིན་ཡོད་པ་འདི་རེད། སྤྱིར་བཏང་བཤད་སོང་ན་དེང་སྐབས་བལ་པོའི་རྒྱལ་ཁོངས་སུ་མི་འབོར་བྱེ་བ་གཉིས་དང་ས་ཡ་དྲུག་(༢༦༤༩༢༥༠༤)ལྷག་ཡོད་པའི་ནང་གི་བརྒྱ་ཆ་ལྔ་དང་ཕྱེད་ལྷག་(༥.༦% ) ཁོང་ཚོས་བཟུང་ཡོད་ཀྱང་དོན་ཕན་གང་ཡང་བྱུང་མེད་པ་འདི་རེད།

རྒྱུ་མཚན་དེ་ཙ་ན་ང་ཚོ་བཙན་བྱོལ་བ་ཚོས་རང་ལུས་མཆོད་མེ་རུ་བཏེགས་མ་ཐུབ་རུང་མ་འོངས་བོད་ཀྱི་མདུན་ལམ་ལ་དམིགས་ཏེ་བཙན་བྱོལ་སྒྲིག་འཛུགས་ཀྱི་སློབ་སྟོན་ལྟར་གཞིས་ཆགས་ལྟ་བུའི་ས་གནས་སོ་སོར་རྒྱུན་སྡོད་དགོས་པ་གལ་ཆེའི་རང་བཞིན་གཅིག་དང་། གོང་ཞུས་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ནང་དུ་སྤྱིར་ཐོབ་པའི་ཁོར་ཡུག་གཙོ་ཆེ་ལ་ཁྱད་པར་དུ་ལོ་དྲུག་མན་གྱི་བྱིས་པ་ལ་དེ་ལས་གལ་ཆེ་བས། སོ་སོའི་བུ་ཕྲུག་བོད་པའི་ཁོར་ཡུག་གཅིག་ཏུ་ངེས་པར་འཚར་ལོངས་ཡོང་བཅུག་དགོས། དེ་མིན་མིག་སྔའི་ཁེ་ཕན་ཁོ་ནའི་ཆེད་རང་གི་བུ་ཕྲུག་རྒྱ་གར་སློབ་གྲྭ་སོགས་ལ་གཡུག་འཇོག་པ་ནི་བོད་སྐད་ཡིག་གི་སྲོག་རྩ་བོད་པ་རང་གིས་གཅོད་པ་ལས་མ་འདས། ལྷག་པར་དུ་ང་ཚོའི་མཐོ་རིམ་དབུ་ཁྲིད་མང་དག་ཅིག་གིས་རང་གི་བུ་ཕྲུག་ཕལ་མོ་ཆེ་དབྱིན་སྐད་སློབ་གྲྭར་ཕར་བརྫངས་ཏེ་སྡིངས་ཆའི་སྟེང་ནས་སློབ་གསོའི་ཚིག་གི་བུར་ཁུ་ཇི་སྙེད་ཅིག་ཚུར་བསྐྱུགས་ཀྱང་ཆང་བཟི་ཞིག་གིས་ཆང་འཐུང་གི་ཉེས་སྐྱོན་གླེང་བ་དང་སྒོ་ཀུན་ནས་མཚུངས་འདུག་པས། ཁོང་ཅག་མི་མང་གི་དབུ་ཁྲིད་གནང་བར་འདོད་ན་རང་འཁྲིའི་ལས་འགན་གྱི་ཐོག་མི་མང་ལ་མིག་ལྟོས་བཟང་པོ་ཞིག་ཅིས་ཀྱང་འཇོག་དགོས་པར་སྙམ།

གཉིས་པ། 

དེ་བཞིན་གཞུང་དང་ཚོགས་པ་ཁག་ནས་ཀྱང་སྒྲུབ་དགོས་པའི་བྱ་བ་འགའ་ཞིག་སྟེ། སྤྱིར་མི་ལོ་ ༥༠ ཙམ་གྱི་རིང་ལ་བོད་ཕྲུག་རྣམས་ལ་སློབ་ཚན་འབོར་ཆེ་བའི་ཁར་རྒྱ་གར་གྱི་ས་གཤིས་ལྟ་བུ་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སྦྱོང་དུ་བཅུག་པ་ནི་ཚེགས་ཆེ་རོགས་ཙམ་ལས་དགོས་གལ་དེ་ཙམ་མི་ཆེ་བར་གཟིགས་ཏེ། དེའི་ཚབ་ཏུ་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱལ་རབས་སོགས་འཇོག་ཐབས་གནང་བཞིན་པ་ནི་དབུས་ཤེས་རིག་གིས་བོད་སྐད་ལ་བྱིན་པའི་ལེགས་སྐྱེས་ཆེ་ཤོས་གཅིག་ཡིན་པར་འདོད། འགྲོ་སྟངས་དེ་ནི་ང་ཚོ་ཁོ་ན་ཙམ་མ་ཡིན་པར་དེང་དུས་བྷར་མ་འམ། མ་ཡན་མར་རྒྱལ་ཁབ་ (Myanmar) སོགས་ལ་དར་སྲོལ་ཡོད་བཞིན་པ་རེད། དེ་མིན་ད་རུང་ཚན་རིག་དང་ཨང་རྩིས་ཀྱང་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ཏེ་བསླབ་འཆར་གྱི་གཏམ་བཟང་ཡང་ཡོད་ཁར། ཉེ་བའི་ཆར་བྷུན་ཊར་དགེ་འོས་མཐོ་སློབ་ཁང་བཙུགས་ཏེ་མ་མཐར་ཡང་བོད་ཡིག་སློབ་ཚན་རྒྱུན་མ་ཆད་ཙམ་སློབ་སའི་སྒྲིག་འཛུགས་རང་གི་མཐོ་སློབ་ཅིག་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་བྱུང་ཡོད། རེད་དེ་ད་རུང་བོད་ཕྲུག་ན་གཞོན་ཕལ་མོ་ཆེ་ལུས་སེམས་གཉིས་ཀར་འཕོ་འགྱུར་ཆེ་བའི་དུས་ཚོད་ཏག་ཏག་ལ་རྒྱ་གར་གྱི་མཐོ་སློབ་ཁག་ཏུ་འགྲོ་དགོས་ཤིང་སྐབས་དེར་ཀུན་སྤྱོད་སོགས་ཕྱོགས་གང་ཐད་ནས་འཕྲོ་བརླག་འགྲོ་བཞིན་པ་ལ་བཞིགས་ཏེ་བོད་པའི་མཐོ་སློབ་འདང་ངེས་ཤིག་འཛུགས་ཐུབ་ན་ཅི་མ་རུང་སྙམ། འོན་ཀྱང་བྱེད་བཏུབ་ངེས་ཤིག་ལ་སྒེར་སློབ་ཁག་གིས་རང་དབང་ཁ་ལ་ཁྱེར་ཏེ་ར་རུ་དགྱེ་དགྱེ་དང་ལུ་རུ་ཀྱོག་ཀྱོག་ལ་མ་སོང་བར་སྤྱིར་ཤེས་ཡོན་སྲིད་བྱུས་གསར་པ་དང་། ཡང་དགོས་སུ་དེའི་ནང་གི་དམའ་རིམ་འཛིན་གྲྭ་བཞི་པའི་བར་བོད་ཡིག་ཁོ་ན་སློབ་པའི་ལམ་སྲོལ་དེར་ཤར་སྐྱོད་གནང་ན་སྐད་ཆའི་ཁོར་ཡུག་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་སུ་གཏོང་ཐུབ་པར་སྙམ།

མཐུན་རྐྱེན་གཞན་དག་གིས་སྐད་ཆའི་ཁོར་ཡུག་ལ་ཁ་གསབ་བྱ་ཐབས།

༡། ཀློག་གི་མཐུན་རྐྱེན། 

སྤྱིར་ན་ང་ཚོས་མི་ཡུལ་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་དུ་སྐད་ཆའི་ཁོར་ཡུལ་ཚད་ལྡན་ཞིག་བསྐྲུན་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་དཀའ་བས་དེའི་ཚབ་ཏུ་དཔེ་ཀློག་ལ་སོགས་པའི་མཐུན་རྐྱེན་རྒྱ་སྐྱེད་བཏང་སྟེ་ཁ་གསབ་བྱས་ན་ད་གཟོད་སྐད་ཆའི་ཁོར་ཡུག་ཚད་ལྡན་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་ཐུབ། དཔེར་ན་ཀློག་གཙོ་ཆེར་བསྟེན་ནས་སྐད་ཡིག་ཤེས་ཐབས་བྱེད་པ་བཙན་བྱོལ་སྤྱི་ཚོགས་ནང་གི་བོད་ཕྲུག་ཚོའི་དབྱིན་ཇིའི་ཤེས་ཚད་ལྟ་བུ་རེད། མ་གཞི་བཙན་བྱོལ་ནང་གི་བུ་ཕྲུག་ཚོའི་དབྱིན་ཇིའི་ཤེས་ཚད་དེ་ཙམ་མི་བཟང་བ་ནི། ན་ནིང་ཨ་རིའི་མཐོ་སློབ་ཏུ་ཡིག་རྒྱུགས་སྤྲོད་སྐབས་བོད་ཕྲུག་རྩེ་ཕུད་དགུ་ནས་རྒྱུགས་སྤྲོད་བརྒྱ་ཆ་བཞི་བཅུ་ལས་བརྒལ་ཐུབ་མེད་རབས་སྲིད་སྐྱོང་མཆོག་གིས་རྡ་སྟེང་བོད་ཁྱིམ་དུ་བསྩལ་བའི་བཀའ་སློབ་ནང་གསལ་བཤད་གནང་ཟིན་མོད། བོད་ཡིག་དང་བསྡུར་ན་ད་རུང་དབྱིན་ཡིག་གི་ཆུ་ཚད་ལྡབ་གཅིག་གི་མཐོ་ཟེར་བཤད་ན་ཐལ་མེད་ཚོད་རེད། གང་ལྟར་ཁོང་ཚོས་ཀློག་གི་མཐུན་རྐྱེན་གཙོ་བོར་བསྟེན་ནས་དབྱིན་སྐད་གང་འཚམ་ཞིག་བཤད་ཤེས་པ་འདིས་ཀློག་གིས་སྐད་ཆའི་ཁོར་ཡུག་གི་གྲེ་བ་བསང་ཐུབ་པ་མཚོན་ཡོད། ཀློག་པའི་མཐུན་རྐྱེན་ཀློག་དེབ་སྒྲིག་སྟངས་གཤམ་ནས་ཞུ།

༢། གླུ་གཞས་གཏམ་བརྗོད་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན། 

གླུ་གཞས་གཏམ་བརྗོད་ལ་མཚོན་པ་ཡིན་ན། ཆེད་དུ་གཉེར་མི་དགོས་པར་སྐྱེ་བོ་རྒན་གཞོན་དར་གསུམ་ཀུན་གྱིས་རོ་མྱོང་བྱེད་པར་སྤྲོ་ལ། དེའི་ལམ་ནས་གཞས་ཚིག་ལས་སྐད་རིགས། དབྱངས་དང་ནང་དོན་ལས་རིག་གནས་གོམས་སྲོལ་སོགས་ཀྱི་བག་ཆགས་དྲག་ཏུ་འཇོག་ཐུབ་པ་ནི་ངས་བརྗོད་མི་དགོས་པ་ཞིག་རེད། བྱེ་བྲག་ཏུ་དེང་གི་བོད་གཞས་ཐད་ལ་རྒྱ་དཀར་ནག་གཉིས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ངན་པ་ཐེབས་ཡོད་ཅེས་བཤད་མཁན་ཡོད་ལ། གསར་གཏོད་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་སོང་ཡོད་ཅེས་བཤད་མཁན་ཡང་ཡོད་མོད། སྲོལ་རྒྱུན་ཁོ་ན་ཙམ་སྐྱོང་གིན་བསྡད་ན་དེ་ནི་དེང་གི་འཇིག་རྟེན་འདིའི་གར་སྟེགས་ཐོག་སླེབས་ཐབས་རྩ་བ་ནས་མེད་པ་ཕར་བལྟས་ཚུར་གསལ་ཡིན་པས་རིག་གཞུང་བསྲེས་ལྷད་ཀྱི་བྱ་མ་འདྲོགས་པར་གསར་གཏོད་ཀྱི་སྒོ་ང་ལེན་ཐབས་བྱ་དགོས། གཞན་དུ་དཔེར་ན་རྡ་སའི་ཟློས་གར་ཚོགས་ལ་པ་མཚོན་པ་ཡིན་ན། ཚོགས་པ་འདིས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གླུ་གཞས། གཏམ་བརྗོད་ཟློས་གར་སོགས་མི་ཉམས་རྒྱུན་འཛིན་གནང་བའི་བྱས་རྗེས་བླ་ན་མེད་པ་བཞག་ཡོད་ཀྱང་། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་ཞུས་ན། ཚོགས་པ་འདི་བཙུགས་ནས་མི་ལོ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་བརྒལ་ཟིན་མོད། དུས་ད་ལྟའི་བར་དུ་ང་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཆུང་ངུ་འདི་ཙམ་ནང་དུ་གྲགས་པའི་མི་སྣ་ཁེར་མ་གཅིག་ཀྱང་སྐྱེད་བསྲིང་བྱས་པ་སྟོན་རྒྱུ་མེད་ལ། གསར་གཏོད་བྱས་པའི་གླུ་གཞས་ངོ་དྲག་པ་གཅིག་ནི་དེ་བས་སྟོན་རྒྱུ་ག་ལ་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་ཁོང་ཚོའི་དྲ་ཚིགས་དེའང་དབྱིན་ཡིག་རྐྱང་པའི་དྲ་རྒྱ་ཡིན་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་མེད་དེ། བོད་སྐད་ཀྱིས་བཤད་མ་ཐུབ་པའི་བོད་ཀྱི་གླུ་གར་རོལ་མོ་ནི་ལྷག་ཡོད་ཚོད་མ་རེད་ཨང་། དེ་ལས་ད་ནི་ང་ཚོས་གཞོན་སྐྱེས་ཚོའི་སེམས་ཁམས་དང་མཐུན་པའི་བོད་གཞས་གང་མང་གསར་གཏོད་བྱས་ཏེ་སྤྱི་ཚོགས་ནང་བརྡ་འཕྲིན་བརྒྱུད་ལམ་ནས་འགྲེམ་སྤེལ་ཡོང་ཐབས་གནང་ན་གླུ་གཞས་གཏམ་བརྗོད་ཀྱི་ལམ་ནས་བོད་སྐད་ཡིག་གི་སྙན་དབང་ཅུང་ཟད་སངས་ཐུབ་པར་སྙམ།

༣། གློག་བརྙན་འཕྲིན་གྱི་མཐུན་རྐྱེན། 

དེང་གི་དུས་སུ་འཛམ་གླིང་ན་ཆེས་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་དབྱིན་ཇིའི་སྐད་ཡིག་ལ་མཚོན་པ་ཡིན་ན། གཙོ་བོ་གཅིག་དེ་དཔལ་འབྱོར་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འཕུར་གྲུ་ལ་ཆིབས་ནས་སྲིད་པའི་རྩེ་མོའི་ཡང་རྩེ་མོ་རུ་ལྡིང་སོང་བ་སུས་ཀྱང་ཤེས་མོད། ཕྱོགས་གཞན་ནས་བརྡ་འཕྲིན་ནང་ཚན་གློག་བརྙན་འཕྲིན་གྱི་བསྒུལ་ཤུགས་དང་ཁ་འབྲལ་ཐབས་མེད་པ་ནི་སུས་ཀྱང་བསྙོན་དུ་མེད་པ་སྟེ་དཔེར་ན་ཁོར་ཚོར་འཇིག་རྟེན་ཡོངས་ལ་འུར་ལྷང་ལྷང་གིས་སྒྲོག་ཀྱིན་པའི་བརྙན་འཕྲིན་བྷི་བྷི་སི་ BBC དང་སི་ཨན་ཨན CNN ལྟ་བུ་ཡོད་པས་རེད། གང་ལྟར་དེང་གི་དུས་སུ་སྐད་ཆའི་འབྲེལ་བ་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་དངོས་པོ་གཅིག་གློག་བརྙན་འཕྲིན་གཉིས་དེ་ཆགས་ཡོད་ཅིང་། བྱིས་པ་སུ་ཞིག་སྐད་རིགས་གང་ཞིག་གི་གློག་བརྙན་འཕྲིན་གྱི་ཁོར་ཡུག་ཁྲོད་འཚར་ལོངས་བྱུང་བ་ཡིན་ན། སྐད་རིགས་དེ་གདོན་མི་ཟ་བར་བྱིས་པ་དེའི་ཕ་སྐད་དུ་འགྱུར་འགྲོ་རྒྱུ་ཞིག་དང་། གལ་ཏེ་རྒན་ལོན་པ་ཞིག་ཡིན་རུང་གློག་བརྙན་འཕྲིན་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ནི་ངེས་པར་ཡོད་བཞིན་པ་སྟེ། དཔེར་ན་རྒྱ་གར་ལ་བོད་ནས་གསར་དུ་འབྱོར་མཁན་ནང་སུ་ཞིག་གིས་རྒྱ་གར་གྱི་གློག་བརྙན་འཕྲིན་ལ་ལྟ་རྒྱུར་དགའ་ན་དེས་ཧིན་སྐད་མགྱོམས་མྱུར་ངང་ཤེས་འགྲོ་བ་དང་། རྒྱ་སྒྲུང་བོད་སྐད་མ་ཁོ་ནར་མགོ་འཁོར་སྡོད་མཁན་ཚོས་ནི་མི་ལོ་བཅུ་ཕྲག་ལ་རྒྱ་གར་དུ་འཚོ་བ་བསྐྱལ་ཡང་ཧིན་དྷི་ཟ་སྐད་འཐུང་སྐད་ཙམ་ཡང་མི་ཤེས་པ་འདིས་མཚོན་ཡོད། དེས་ན་ང་ཚོའི་བོད་སྐད་ཀྱི་གློག་བརྙན་འཕྲིན་ཐད་ནས་བཤད་ན་བོད་དུ་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་ལ་བརྙན་འཕྲིན་ཚད་ལྡན་རེ་ཡོད་ལ། ཕྱི་རོལ་དུ་གཙོ་བོ་ཝི་ཨོ་ཨེ་ (V.O.A) ཨ་རིའི་བོད་སྐད་སྡེ་ཚནདང་། རྡ་སར་རྩ་ཆེའི་བཀའ་སློབ་སྟོན་སའི་བོད་སྐད་བརྙན་འཕྲིན་སྡེ་ཚན་ཆུང་ངུ་ཞིག་ཀྱང་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད། དེ་བཞིན་གློག་བརྙན་ལ། བོད་དུ་མགྱོགས་ཐུག་འདྲ་བའི་རྒྱ་སྒྲུང་བོད་སྐད་མ་གང་མང་ཡོད་པ་བཤད་མི་དགོས་པའི་ཁར་བོད་པ་རང་གིས་བསྐྲུན་པའི་མར་ཟན་ལྟ་བུའི་བོད་སྒྲུང་བོད་སྐད་མ་སྟེ། ཨམ་སྐད་ལ་«སྒྲོལ་མའི་མགུལ་རྒྱན»དང་། «རྨ་ཁུག་གྱི་ལིང» «ས་སྲོད་ཀྱི་སྨྲེ་སྔགས་»ལྟ་བུ་དང་། ཁམས་སྐད་དུ་«ལམ་འགྲོའི་སློབ་གསོ་»འདྲ་བ། དབུས་སྐད་ལ་«བྲོ་སྐྱིད་ལྡན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་»དང་འདྲ་བའི་བཞད་མ་གཏམ་གྱི་ཟློས་གར་མི་ཉུང་བ་ཞིག་དང་། བཙན་བྱོལ་ནང་དུ་«བོད་ནང་དུ་ལོ་བདུན»དང་། «ལམ་ནོར་སྐྱོ་གདུང་»སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་གང་འཚམ་ཡོད་པ་རེད། འོན་ཀྱང་ད་ཡོད་འདི་ཙམ་གྱིས་སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་གི་ཁ་གསབ་ཏུ་ལྡང་བར་དཀའ་བས་ང་ཚོས་ངེས་པར་དུ་དེ་ལས་ཀྱང་སྣེ་མང་ལ་ལྷག་པར་དུ་དམངས་སེམས་དང་མཐུན་པའི་གློག་བརྙན་འཕྲིན་དར་རྒྱས་གཏོང་དགོས། བྱེ་བྲག་ཏུ་ཕྱི་བཞུགས་བོད་མིའི་གློག་བརྙན་འཕྲིན་ཐད། ཨ་རིའི་བོད་སྐད་སྡེ་ཚན་ལ་ཞུ་དགོས་པ་མི་འདུག་ཀྱང་དེ་མིན་བཙན་བྱོལ་ནང་གི་བརྙན་འཕྲིན་སྡེ་ཚན་ཆུང་ཁག་དེ་དག་ཡང་བཀའ་སློབ་དང་མཛད་སྒོ་སོགས་ནར་གཏོང་གནང་སྤྱད་ཙམ་མ་ཡིན་པར་དམངས་སེམས་འགུགས་པའི་བོད་ཕྱི་ནང་གི་གཞས་དང་། ཁ་ཤག གཏམ་བརྗོད། ལོ་རྒྱུས་དངོས་བྱུང་། འབྲེལ་ཡོད་གསར་འགྱུར་གྱིས་མཚོན་པའི་ལེ་ཚན་སྣེ་མང་ཅན་དུ་བསྒྱུར་ཐབས་གནང་དགོས་ལ། ལྷག་པར་དུ་བོད་མི་འབོར་ཆེན་འདུས་སའི་ལྷོ་གཞིས་ཁག་ལ་དེ་ལས་ཀྱང་དགོས་གལ་ཆེ། སྤྱིར་རྒྱ་གར་དབུས་གཞུང་གི་སྒྲིག་སྲོལ་དུ་མི་འབོར་ལ་དཔགས་པའི་ཚོད་འཛིན་ཡོད་ཚོད་ཀྱང་སྐྱབས་བཅོལ་བར་དམིགས་བསལ་ལམ། ཡང་ན་ལྷོ་གཞིས་ཁག་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས་འཛུགས་ཐབས་ཡོད་ན་ཅི་མ་རུང་སྙམ།

དེ་བཞིན་ཚོགས་པ་ཆེ་ཁག་བོད་ཁྱིམ་ལྟ་བུས་འགྲོ་གྲོན་ཕྲན་བུ་རེ་བཏང་སྟེ་ལོ་ལྟར་མཐོ་རིམ་སློབ་མ་ཚོར་བོད་སྐད་གློག་བརྙན་རེ་འཁྲབ་བཅུག་ནའང་དེ་ཙམ་མི་ལྕོགས་རྒྱུ་མེད་པར་བསམས་ལ། གལ་ཏེ་ང་ཚོས་བྱ་བ་འདི་འགོ་འཛུགས་ཐུབ་སོང་ན་རིམ་བཞིན་སློབ་མའི་ཁྲོད་ནས་སྒྱུ་རྩལ་རང་ཆས་པ་ཁག་གཅིག་སྡིངས་ཆའི་སྟེང་ལ་ཐོན་ཏེ་རང་འགུལ་གྱིས་བྱ་བཞག་རེ་བསྒྲུབ་འགྲོ་བ་ཡིད་ཆེས་ཡོད་ལ། དེས་བོད་སྐད་ཡིག་གི་རབ་རིབ་གང་འཚམ་བསལ་ཐུབ་པར་བསམ།

༤། དྲ་བ་དང་རྩིས་འཁོར་གྱི་མཐུན་རྐྱེན། 

ད་ནི་དེང་གི་དུས་སུ་སྐད་ཆའི་ཁོར་ཡུག་མཐའ་དག་ལས་གལ་ཆེ་ཤོས་དང་། འཕྲིན་མགྱོགས་ཤོས། སྤྱོད་སྒོ་བདེ་ཤོས། ཁྱབ་ཆེ་ཤོས་སུ་གྱུར་པ་བརྡ་འཕྲིན་ནམ་ཆ་འཕྲིན་གྱི་ནང་ཚན་དྲ་བའི་བརྒྱུད་ལམ་འདི་དག་ཡིན་པ་རེད། འདི་ཇི་ལྟར་གལ་ཆེ་ཚུལ་གཞན་བཤད་མི་དགོས་པར་«འཕྲིན་ཕྲན་»གཅིག་པུ་ལ་བསམ་མནོ་བཏང་ན། དེང་སང་བོད་ཕྱི་ནང་གང་སར་དབུལ་ཕྱུག་དྲག་ཞན་ལ་མ་ལྟོས་པར་ལག་འཕྲིན་ནང་དུ་ཕལ་ཆེར་འཕྲིན་ཕྲན་མེད་པ་མེད་ལ། འཕྲིན་ཕྲན་ནང་དུ་སྒེར་དང་ཚོགས་པའི་འབྲེལ་ལམ་སྣ་ཚོགས་བཙུགས་ཏེ་བོད་སྐད་བོད་ཡིག་སྤྱོད་ཀྱིན་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་དེང་སང་མང་ཆེ་བས་གཏམ་བཤད་ཀྱི་རྣམ་པའི་ཐོག་ནས་སྐད་ཆའི་སྦྱོང་བརྡར་ཤུགས་ཆེན་བྱེད་ཀྱིན་འདུག་ལ། ནང་ཆོས་དང་། རིག་གཞུང་། སྐད་ཡིག ཨེ་འགོག མཛའ་གྲོགས་འདྲ་བའི་ཚོགས་པ་སྣ་ཚོགས་བཙུགས་ཏེ་ཚོགས་པའི་ངོ་བོ་དང་འཚམ་པའི་གཏམ་གླེང་སྣ་ཚོགས་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད། ཐ་ན་ཁ་ཤག་དང་། ཚིག་རྩོད་ཀྱི་རྣམ་པ་ལྟ་བུས་བོད་སྐད་བཤད་ཀྱིན་ཡོད་ལ། ཇི་ཙམ་བཤད་པ་དེ་ཙམ་གྱིས་བོད་སྐད་ཡིག་ལ་སྦྱོང་བརྡར་ཐེབ་ཀྱིན་ཡོད་པ་ནི་སྨོས་ཅི་དགོས། གང་ལྟར་ཡང་དེང་གི་འཇིག་རྟེན་འདིའི་ཐོག་དབང་གྲགས་ཆེ་བའི་སྐད་ཡིག་ཡོད་དོ་ཅོག་བརྡ་འཕྲིན་དྲ་བའི་གཤོག་རླབས་ལ་བརྟེན་ཏེ་འཕུར་ལྡིང་བྱེད་ཀྱིན་པའི་སྐབས་འདིར། ང་ཚོའི་བོད་སྐད་ཡིག་འདི་ཡང་ཨ་མྱེའི་ཞལ་འདོན་དང་དགོན་པའི་པར་ཤིང་གི་ཚང་མལ་ལས་སད་དེ་སྤུ་མེད་ཀྱང་སྐྱི་མོས་འཕུར་སྟངས་རེ་བྱེད་བཞིན་པ་འདིའང་། བཤད་མ་དགོས་པར་ལྷག་བསམ་ཅན་གྱི་སྐུ་ཞབས་སྨོན་ལམ་ལ་སོགས་པས་ལོ་མང་དཀའ་བ་སྤྱད་པའི་གྲུབ་འབྲས་ཏེ། ཁོང་ཚོས་འཕྲིན་མེད་རྩིས་འཁོར་ཀྱི་མ་ལག་ཁོངས་གཏོགས་ཡིག་གཟུགས་ཕལ་པ་ནས་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཡིག་གཟུགས་གཅིག་གྱུར་བར་དང་། མཐེབ་གཞོང་ནས་སྤྱོད་བདེའི་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་བར་དགོས་མཁོའི་མཉེན་ཆས་མ་ལག་གང་མང་བཟོས་ཡོད་ལ། འཕྲིན་ལྡན་དྲྭ་བའི་ཉེར་སྤྱོད་བོད་ཡིག་དྲྭ་ཚིགས་དང་གློག་རྡུལ་དྲྭ་བ་སོགས་ནི་དེ་ལས་ཀྱང་མང་བ་བསྐྲུན་ཡོད། དེ་ཙམ་མ་ཟད་སྐུ་ཞབས་སྨོན་ལམ་ལགས་ཀྱིས་འབྱུང་འགྱུར་ལས་འཆར་ནང་བརྡ་དག་ཞུ་དག་གཏོང་ཆས་དང་། ཡི་གེ་ཀློག་ཆས། དེང་རབས་ཀྱི་ཚད་ལོན་པའི་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་བཅས་ཀྱི་མཉེན་ཆས་བསྐྲུན་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་རྒྱ་མི་ཆུང་བ་ཞིག་ཡོད་པ་དེར་ང་ཚོས་རང་རང་གིས་འཇོན་ནུས་ལ་དཔགས་པས་མཐུན་སྦྱོར་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་ཞུ་རྒྱུ་གལ་ཆེ། ཡིན་ནའང་ད་དུང་གནད་དོན་གཞན་ཞིག་ལྷག་ཡོད་པ་ནི། བོད་ཕྱི་ནང་གི་བརྡ་གསར་མི་མཐུན་པའི་དབང་གིས་ཐ་སྙད་གཅིག་གྱུར་འོང་བར་འགོག་རྐྱེན་མི་ཆུང་བ་ཞིག་འཕྲད་ཀྱིན་ཡོད་མོད། འགོག་རྐྱེན་ག་ཚོད་ཐེབས་ཀྱང་དཀའ་ངལ་དེ་རིགས་སེལ་ཐབས་སམ། ཡང་ན་གཅིག་གྱུར་བཟོ་ཐབས་མེད་པར་ཐག་བཅད་ཟིན་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་སྨོན་ལམ་ལགས་ཀྱི་ཞལ་ནས་གོ་ཐོས་བྱུང་། དེ་ལ་རྒྱུ་མཚན་མང་རབ་ཡོད་ཚོད་ཀྱང་། གཙོ་བོ་བོད་ནས་རྒྱ་སྐད་ཀྱི་ཁ་རླངས་དེ་བཙན་བྱོལ་བས་ཁས་མི་ལེན་ཞིང་། ཕྱི་སྡོད་བོད་པའི་དབྱིན་ཇིའི་བྱིན་རླབས་དེ་བོད་དུ་ཞུགས་མེད་རྐྱེན། གང་ལྟར་ཆོས་རའི་ནང་གི་གྲྭ་པ་མགོ་འཁྲེགས་གཉིས་ལྟར་གཅིག་གིས་གཅིག་ཁས་མི་ལེན་པའི་ངང་ཚུལ་འདི་ཡོད་ལ། ཐ་ན་དབུས་ཤེས་རིག་ཀྱང་དམ་བཅའ་འདིར་བཞུགས་ནས་མགོ་གུག་ལིང་ལིང་ངང་གདོང་མཛུབ་ཀེར་བཞིན་ཡོད། སྤྱིར་ན་བོད་དུ་རྒྱ་སྐད་དིག་སྒྲོགས་མས་ཤུགས་རྐྱེན་འོག་ཕྱི་ཡིག་སྒྲ་གདངས་ཚུལ་བཞིན་མ་ཐོན་པར། རྒྱལ་ས་ལོན་ཌོན་ (London) ལ་ལོན་ཏོན། ཌཱར་ཝིན་ (Darwin) ལ་ཏར་ཝིན་སོགས་སྒྲ་ནོར་མང་དག་ཅིག་འབྲི་སྲོལ་འདུག་ལ། བཙན་བྱོལ་བ་ཚོས་“དགོས་པའི་ལྷ་ཁང་སྟོང་པར་བཞག །མི་དགོས་བྲག་ལ་དཀར་རག་གསོལ། །”ཞེས་པའི་དཔེ་ལྟར་ཐ་སྙད་ལ་གྲགས་ཤིང་གྲུབ་ཟིན་པའི་དབྱིན་ཇི་ལ་ (English) ཨིན་ཇི་སོགས་བཅོས་ཏེ་ལས་ཀ་མེད་སར་ལས་ཀ་འཚོལ་བཞིན་པ་སྟེ། གལ་ཏེ་དབྱིན་གདངས་སོར་གཞག་དགོས་ན་ཨིན་ཇི་ཙམ་མ་ཡིན་པར་“ཨིན་ལིཤ་”ཟེར། ཚིག་མཐའི་ཤ་དེ་ཕྱེད་ཀྱི་སྒྲས་འབོད་བར་རིགས་སོ། དེ་བས་ང་ཚོ་ཕན་ཚུན་དམ་བཅའ་ལ་འགྱིངས་ནས་སྡོད་པ་ལས་མཉམ་འབྲེལ་ཀྱི་ལག་འཇུ་ཞིག་བྱ་ན་ཅི་མ་རུང་སྙམ། དཔེར་ན་སྒྲ་སྒྱུར་ཐད་ལུང་པ་གང་གི་སྐད་ཡིན་ན་དེའི་ཀློག་གདངས་ལྟར་ཐག་གཅོད་དགོས་པ་སྟེ། དྷཱར་ཝིན་དབྱིན་ཇི་བ་ཡིན་པས་དབྱིན་སྐད་ལྟར་བསྒྱུར་རྒྱུ་དང་། མ་འོ་རྩེ་སྟུང་རྒྱ་མི་ཡིན་པས་རྒྱ་སྐད་ལྟར་འབྲི་ན་ད་བཟོད་དཀའ་ངལ་ཅི་ཞིག་འདུག དེ་བཞིན་སྒྲ་དོན་གཉིས་ལ་ཉེས་སྐྱོན་མངོན་གསལ་དོད་པོ་ཡོད་ན་མ་གཏོགས་ཐ་སྙད་གྲུབ་ཟིན་པ་དག་རང་སོར་གཞག་རྒྱུ་དང་། དེ་མིན་དོན་སྒྱུར་ལ་ཚིག་གང་ཞིག་བརྗོད་བདེ་ཞིང་ཚིག་ཚོགས་ཉུང་བ་དེ་འདེམས་ན་དཀའ་ངལ་འདི་དག་སེལ་བར་གདོན་མི་ཟ་ཡང། དེ་མིན་གལ་ཏེ་“བདག་ནི་བདེན་གྱི་གཞན་ནི་གཏི་མུག་གོ་”ཞེས་པ་ལྟ་བུའི་དམ་བཅའ་འདི་དག་ལྷོད་པར་མ་གྱུར་ན་ནི་གཅིག་གྱུར་ཡོང་ཐབས་གཏན་ནས་མེད། བསྐྱར་དུ་ནན་བཤད་བྱ་རྒྱུ་ཞིག་ལ་བོད་ནས་སྒྲ་སྒྱུར་གནང་མཁན་ཚོས་རྒྱ་ནག་མིན་པའི་ས་གནས་དང་། མི་སྣ་སོགས་ཀྱི་མིང་འབྲི་སྐབས་ངེས་པར་དུ་ཡུལ་དེ་དང་དེའི་ཀློག་གདངས་ལྟར་འབྲི་དགོས་པ་ལས་རྒྱ་སྐད་དིག་སྒྲོགས་མ་ལྟར་ར་མ་དང་བླ་མ་སྒྲ་གཅིག་ཏུ་སོང་ན་མི་བཟང་ངོ་མ་རེད་ལ། བཙན་བྱོལ་བ་ཚོས་ཀྱང་རྒྱ་སྐད་ཀྱིས་མ་ཁྲོལ་བ་ཁ་ཤས་ལས་དེ་མིན་རང་གི་འདོད་བློ་ཁེངས་མིན་ལ་མ་ལྟོས་པར་བོད་ནང་དང་མཐུན་ཐབས་གནང་སོང་བ་ཡིན་ན། ད་བཟོད་ཐ་སྙད་གཅིག་གྱུར་ཡོང་ཐུབ་པར་སྙམ། མཐའ་དོན་དུ་བརྡ་འཕྲིན་གྱི་ཐོག་ཏུ་བོད་སྐད་ཡིག་བེད་སྤྱོད་ཇི་ཙམ་བྱས་པ་དེ་ཙམ་གྱིས་བོད་སྐད་ཡིག་ལ་གསོན་ཤུགས་གསར་པ་རེ་རྒྱས་ཐུབ་པ་ནི་གདོན་མི་ཟ་བ་ཉིད་དོ། །

སྐད་ཡིག་ཤུགས་འབྱུང་གི་མཐུན་རྐྱེན་གློག་དེབ་སྒྲིག་སྟངས།

སྤྱིར་བོད་ཡིག་ཀློག་དེབ་མང་ཞིང་ལྷག་པར་དུ་ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ནས་ཀློག་དེབ་གང་མང་མཁོ་སྒྲུབ་གནང་སྟེ་སློབ་གྲྭ་ཁག་ལ་འགྲེམས་སྤེལ་ཡང་དེ་མཚུངས་གནང་བཞིན་ཡོད་མོད། ཀློག་དེབ་དེ་དག་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་གཏན་འབེབ་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་དང་ཅུང་ཟད་མ་མཐུན་པའི་རྐྱེན་གྱིས་ཀློག་དེབ་བཀླགས་ཀྱང་དོན་གོ་དཀའ་ཞིང་དེའི་རྐྱེན་གྱིས་བོད་ཡིག་ཀློག་མི་སྤྲོ་བར་འགྱུར། མཚམས་དེ་ནས་བོད་ཡིག་ནི་མཁྲེགས་པོ་ཞེ་དྲག་འདུག་ཅེས་དང་། བོད་ཡིག་ཀློག་པའི་གོམས་གཤིས་མི་འདུག་ཅེས་པའི་སྐད་ཆ་འདི་དག་འབྱུང་གི་ཡོད། ང་ཚོས་ཐབས་ལམ་གསར་པ་ཞིག་གི་སྒོ་ནས་ཀློག་དེབ་སྒྲིག་ཐབས་བྱས་ན་ད་བཟོད་དཀའ་ངལ་འདི་དག་སེལ་བར་བསམ། སྤྱིར་འཛམ་གླིང་ནང་ཀློག་དེབ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་མང་པོ་ཡོད་ཚོད་རེད་དེ་ ༡༩༨༩ ལོར་ཧཝང་དང་ནེ་ཤོན་ (Hwang & Nation) གཉིས་ཀྱིས་ཀློག་དེབ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་དོན། ཀློག་དེབ་ནང་གི་མིང་ཚིག་བརྒྱ་ཆ་ ༨༢% ཀློག་པ་པོས་ཤེས་ཟིན་པའམ། དོན་གོ་ཐུབ་པའི་མིང་ཚིག་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཡོད་པའི་ཀློག་དེབ་གཅིག་ཡིན་ན་ཀློག་དེབ་དེ་ཚད་ལྡན་ཞིག་ཡིན་པ་སྐབས་དེར་གཏན་ལ་ཕབ་ཡོད་པ་རེད། དེ་བཞིན་ ༡༩༩༩ ལོར་ནེ་ཤོན་དང་ཝང་ (Nation & Wang) གཉིས་ནས་བརྒྱ་ཆ་ ༩༤.༧% ལ་གཏན་འབེབས་གཅིག་བྱས་ཡོད་མོད་དེང་སང་ལག་ལེན་བྱེད་བཞིན་པ་ནི། ༢༠༠༠ ལོར་མར་སེལ་ལ་ཧུ་དང་། པཱུལ་ནེ་ཤོན་ (Marcella Hu & Paul Nation, 2000, Wellington) གཉིས་ནས་ཚར་གཅིག་དང་། ཡང་ ༢༠༠༦ ལོར་ཡང་ནེ་ཤོན་ལགས་ཀྱིས་ཞིབ་འཇུག་མཐིལ་ཕྱིན་པ་བྱས་འབྲས་སུ་ཀློག་དེབ་ནང་དུ་ཀློག་པ་པོས་གོ་དོན་མི་ཤེས་པའི་མིང་ཚིག་བརྒྱ་ཆ་གཉིས་ལས་བརྒལ་མི་རུང་བའམ། ཡང་ན་བརྒྱ་ཆ་ ༩༨%ཤེས་ཟིན་པའི་མིང་ཚིག་བེད་སྤྱོད་དགོས་པ་དེ་གནད་འགག་ཅིག་ཡིན་པ་དང་། གལ་ཏེ་དེ་ལས་བརྒལ་ན་ཉེ་འཁྲིས་སུ་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་མཁན་ཞིག་གམ། ཡང་ན་ཚིག་མཛོད་ཅིག་མེད་ན་དོན་མི་གོ་བའི་རྐྱེན་གྱིས་རང་འགུལ་གྱིས་དེབ་ཀློག་རྒྱུའི་སེམས་ཤུགས་ཉམས་འགྲོ་བ་ཡིན་པས་ངེས་པར་དུ་ཀློག་དེབ་ནང་གི་མིང་ཚིག་བརྒྱ་ཆ་ ༩༨% ཀློག་པ་པོས་ཤེས་ཐུབ་པ་ཤ་སྟག་ཡིན་དགོས་ཞེས་གསལ་ཡོད། དེས་ན་ང་ཚོ་བཙན་བྱོལ་ནང་གི་ཀློག་དེབ་ཇི་ལྟ་བུ་ཡིན་ཞེ་ན། ང་ཚོའི་དཔེ་མཚོན་དུ་འཇོག་འོས་པའི་དཔེ་སྟོན་སློབ་གྲྭའི་དམའ་རིམ་འཛིན་གྲྭ་བཞི་པའི་ཀློག་དེབ་ལ། «ཨ་ཁུ་སྟོན་པའི་སྒྲུང་» «མི་རོ་རྩེ་སྒྲུང་» «རི་དྭགས་རྩ་ཆེན» «རྟོགས་བརྗོད་དཔག་བསམ་འཁྲི་ཤིང་» «གཙུག་གཡུ་» «བྱིས་རྩོམ་མེ་ཏོག་ཆུན་པོ་» «སྤྱན་གཟིགས་གླིང་ཁ་» «རྩོམ་རིག་ཕོ་བྲང་»སོགས་མང་དག་ཅིག་མཆིས་མོད། དེ་དག་ལས་མང་ཆེ་བ་འཛིན་གྲྭ་བཅུ་པ་ཡན་གྱི་ཀློག་དེབ་ལྟ་བུ་ལས་འཛིན་གྲྭ་བཞི་པའི་བྱིས་པ་ཆུང་ཆུང་གི་ཀློག་དེབ་འདྲ་པོ་མ་རེད་སྙམ། ཀློག་དེབ་དེ་དག་ནང་གི་ལས་སླ་ཤོས་ཏེ་«རི་དྭགས་རྩ་ཆེན་»ཞེས་པ་དེ་བྱིས་པ་ཁག་གཅིག་ལ་ཀློག་བཅུག་པར་མིང་ཚིག་ཆ་སྙོམ་བརྒྱ་ཆ་ ༩༣% ལས་ཤེས་ཀྱི་འདུག དཔེར་ན་བརྗོད་གཞི་རི་དྭགས་ཀྱི་ངོ་བོ་ཙམ་ལས་བྱེ་བྲག་གི་སྤུ་མདོག་དང་གཤིས་ཀ་སོགས་གང་ཞིག་བཤད་ཡོད་མིན་ཤེས་ཀྱིན་མི་འདུག གནད་དོན་མིང་ཚིག་བརྒྱ་ཆ་ ༩༣% ལས་མི་ཤེས་པས་སོ། དེ་མིན་«བོད་ཀྱི་སྒྲུང་གཏམ་»ནང་གི་“གཏན་དཔེ་ལ་ལྷགས་པས་ནང་ལ་དེད། ལྟོགས་པས་སྒོར་ཕུད། ཟེར་བ་ལྟར་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་ཏུ་སྤྲང་འཁྱམ་བྱས་”ཞེས་པའི་བརྗོད་པ་འདིའི་ནང་གི་མིང་ཚིག་གཏམ་དཔེ་དང་། ནང་། ལྟོགས་པ་གསུམ་ལས་མ་ཤེས་པས་བརྗོད་པ་འདིར་ཡང་སྙིང་གང་ཞིག་བཤད་ཡོད་མེད་ཙམ་ཡང་ཤེས་ཀྱིན་མེད་པ་རེད། དེ་བཞིན་འཛིན་གྲྭ་གསུམ་པའི་ཀློག་དེབ་«ཐམས་ཅད་སྒྲོལ་གྱི་རྟོགས་བརྗོད་»ནང་“ཁོང་གི་གཅུང་པོ་ལྷས་བྱིན་གྱིས་དུས་རྒྱུན་དུ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ལ་གནོད་འཚེ་གཏོང་གི་ཡོད་པར་བརྟེན་ཁོང་གི་དགེ་ཕྲུག་རྣམས་ཀྱིས་ལྷས་བྱིན་གྱིས་སྐྱེ་བ་སྔོན་མའི་ལས་གང་ཡིན་ཞེས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ལ་བཀའ་འདྲི་ཞུས་པར་”ཞེས་པའི་ཚིག་གི་བརྗོད་པ་རིང་པོ་འདི་ལྟ་བུ་བྲིས་འདུག སྤྱིར་མིང་ཚིག་ལ་བསམས་ན་བཅོམ་ལྡན་འདས་དང་ལྷ་སྦྱིན་གཉིས་ལས་གཞན་དག་མི་ཤེས་རྒྱུ་མེད་ཚོད་ཀྱང་། བརྗོད་པ་རིང་པོ་འདིས་གདོན་མི་ཟ་བར་ཕྲུ་གུ་མགོ་ཉོག་པར་བྱས་ཏེ་དོན་མི་གོ་བར་གྱུར་ཡོད། གལ་ཏེ་འདིར་“ཁོང་ལ་གཅུང་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་དང་། ཁོའི་མིང་ལ་ལྷས་བྱིན་ཟེར་ལབ་གི་ཡོད་པ་རེད། གཅུང་པོ་ལྷས་བྱིན་དེས་རྒྱུན་དུ་སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ལ་གནོད་པ་སྐྱེལ་གི་ཡོད་པ་རེད། དེ་བྱས་ནས། དགེ་ཕྲུག་དེ་ཚོས་སངས་རྒྱས་ལ། ཁྱེད་རང་གི་གཅུང་པོ་ལྷས་བྱིན་འདིས་སྐྱེ་བ་སྔོན་མ་ལ་ལས་ག་རེ་བསགས་པ་ཡིན་ནམ། ཟེར་དྲི་བ་དྲིས་པ་རེད།” ཅེས་པ་ལྟ་བུའི་བརྗོད་པ་ཐུང་ངུའི་ལམ་ནས་བྲིས་པ་ཡིན་ན་བྱིས་པས་དོན་གོ་བ་ལ་ཁྱད་པར་ཏན་ཏན་ཡོད་པ་སྟེ། དཔེར་ན་བྱིས་པར་ཤ་བཙོས་རྡོག་པོ་ཞིག་བྱིན་ན་ཟ་མི་ཐུབ་ཀྱང་གྲིས་དུམ་བུ་ཞིབ་མོར་གཏུབས་ནས་བྱིན་ན་ད་གཟོད་སྤྱོད་ཐུབ་པ་དང་གཅིག་མཚུངས་ཡིན། དེ་བཞིན་རྒན་ལྷག་རྡོར་ལགས་ཀྱིས་བསྒྲིགས་པའི་བྱིས་སྒྲུང་ཁག་གཅིག་མཐོང་བའི་ནང་དུ་དཔེར་ན་“ཁྱི་གཞན་གྱིས་འཕྲོག་པར་དོགས་ཏེ་”ཞེས་པ་ལྟ་བུའི་གཞུང་ཆེན་མོའི་རྩོམ་འགྲོས་ཇི་བཞིན་བྲིས་པ་མང་བས་བྱིས་པས་ཀློག་ན་ཤིན་ཏུ་དཀའ་བར་སྣང་།

སྤྱིར་ངས་ཀློག་དེབ་ཁ་ཤས་མཐོང་ཐོས་ཙམ་གྱིས་བོད་སྐད་ཀློག་དེབ་ཀྱི་ཚད་བརྒྱ་ཆ་བརྒྱ་འཇལ་མི་ཐུབ་ཀྱང་སློབ་གྲྭ་རྩེ་ཕུད་གཅིག་གི་ཀློག་དེབ་ལ་ལྟོས་ཏེ་གཞན་དག་གི་ཚད་རོབ་ཙམ་ནི་ལོས་ཤེས་ཆོག་པར་སྙམ། དེས་ན་ང་ཚོས་བྱིས་པའི་ཁྲོད་དུ་ཉམས་ཞིབ་བྱས་ཏེ་སྐད་བརྡ་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་བྱིས་པའི་ཀློག་དེབ་དང་། མང་ཚོགས་ཀྱི་ཁ་སྐད་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཏེ་དམངས་ཀྱི་ཀློག་དེབ་ཚད་ལྡན་གང་མང་སྒྲིག་ཐུབ་པ་ཡིན་ན་སྐབས་དེར་ང་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་འདིར་བོད་སྐད་ཤུགས་འབྱུང་གི་དཔྱིད་དཔལ་ཅུང་ཞིག་བསུ་ཐུབ་པར་བསམ།

སྐད་ཡིག་འབད་སྦྱོང་གི་མཐུན་རྐྱེན་སློབ་དེབ་སྒྲིག་སྟངས།

འདིར་སློབ་དེབ་ལ་ཀློག་དེབ་ལྟར་བརྒྱ་ཆ་ ༩༨% སོགས་ཀྱི་དབྱེ་མཚམས་མེད་པར་མིང་ཚིག་གསར་པ་གང་འཚམ་ཡོད་དགོས། སྤྱིར་སྐད་བརྡ་ཚན་རིག་པས་བསླབ་གཞི་རྩ་འཛིན་ལ་སྡེ་ཚན་ཆེ་ཁག་གཉིས་སུ་བགོས་ཡོད་པ་སྟེ། ཀློག་པའི་ཚུལ་སྦྱོང་བ་དང་བཀླགས་ནས་དོན་སྦྱོང་བ་གཉིས་ཡིན་པ་རེད། (learn to read & read to learm (Chall, Jacobs & Baldwin, 1990, Chall, Jacobs, 2003) 

དང་པོ་ཀློག་པའི་ཚུལ་སྦྱོང་བའི་དོན། 

དཔེར་ན་བུ་གསོ་ཁང་ནས་བཟུང་དམའ་རིམ་འཛིན་གྲྭ་གསུམ་པ་མ་ཚར་བར་གྱི་སློབ་མའི་སློབ་དེབ་ནང་དུ་མིང་ཚིག་གསར་པ་དེ་ཙམ་མི་དགོས་པར་ཕ་མས་མཚོན་པའི་ཉེ་འཁོར་གྱི་མི་དང་མཉམ་དུ་རང་ཤུགས་ཀྱིས་བྱང་ཟིན་པའི་མིང་ཚིག་དེ་དག་གི་མཚོན་རྟགས་ཡིག་གཟུགས་ངོ་སྤྲོད་བྱེད་པ་ཙམ་གྱིས་ཆོག་ཅེས་གསལ་ཡོད། ལྷག་པར་སྐབས་དེ་དག་ཏུ་མངོན་སུམ་གྱི་སྤྱོད་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་སྟོང་ཉིད་ཀྱི་ཟབ་ཚད་དང་། ཞིང་ཁམས་ཀྱི་ཆེ་ཚད་ལྟ་བུ་ག་ཚོད་བསླབས་ཀྱང་ཚུལ་བཞིན་ཤེས་པར་མི་འགྱུར་བས་བྱིས་པ་རང་དང་རང་མཉམ་དག་གིས་བཀོལ་སྤྱོད་བཏུབ་པའི་མིང་ཚིག་རྣམས་སློབ་དགོས་པ་ཡིན། དཔེར་ན་འཛིན་གྲྭ་གསུམ་པའི་བསླབ་གཞིའི་མིང་ཚིག་ཕལ་མོ་ཆེ་འཛིན་གྲྭ་བཞི་པའི་སློབ་མས་རྒྱུན་པར་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱིན་པའི་མིང་ཚིག་རྣམས་ལས་བཏུས་ཏེ་བསླབ་གཞི་སྒྲིག་དགོས་པ་ལས། ཆེས་མཐོ་བའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་སྐད་ཆ་མང་དྲགས་སོང་ན་དོན་འབྲས་དེ་ཙམ་མེད། གང་ལགས་ཤེ་ན། མངོན་སུམ་གྱི་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་ཤེས་བྱ་དེ་དག་བྱིས་པར་གོ་བརྡ་འཕྲོད་རྒྱུར་ཤིན་ཏུ་དཀའ་ཞིང་རྒྱ་ལ་ངོ་འཕྲོད་པར་གྱུར་ཀྱང་། ལམ་སང་བརྗེད་འགྲོ་བ་སྟེ་ནམ་རྒྱུན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་བེད་སྤྱོད་མེད་པས་སོ། དེ་བཞིན་ང་ཚོའི་དམའ་རིམ་ནང་མཆོག་གསུམ་གྱི་རྣམ་གཞག་དང་། སྐྱབས་འགྲོའི་རྣམ་གཞག་སོགས་པར་རིས་ཀྱི་ལམ་ནས་གྲངས་འདྲེན་ཙམ་བསླབས་ན་དེར་ཟད་ལ་དེ་མིན་རྒྱལ་དར་འགྲེལ་བཤད་ལྟ་བུ་ཚད་མཐོ་བའི་ནང་ཆོས་ཀྱི་ཁོག་པ་སྔོག་གིན་འདུག་ན་དོན་འབྲས་མེད་པ་གོང་ཞུས་ལྟར་ལས་མ་འདས་པ་ཞིག་རེད།

གཉིས་པ་བཀླགས་ནས་དོན་སྦྱོང་བ། 

དེ་ཡང་འཛིན་གྲྭ་བཞི་པ་ཡན་གྱི་སློབ་མས་ཀློག་བྱང་ཟིན་པས་ད་གཟོད་མིང་ཚིག་གསར་པ་དང་། བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་འགྲོས། སྐད་ཆའི་འགྲོ་སྲོལ་སོགས་སློབ་དགོས་པ་གསལ་ཡོད། སྐབས་དེར་ཡང་ང་ཚོའི་བསླབ་གཞིའི་རྒྱལ་རབས་ཆོས་འབྱུང་། ནང་ཆོས་རིགས་ལམ། བརྡ་སྤྲོད་རིག་གནས་སོགས་གང་ལ་བལྟས་ཀྱང་མིང་ཚིག་གཅིག་ལས་གཅིག་གཏིང་ཟབ་ཅིང་མཁྲེགས་པ། བརྗོད་པ་རིང་བ་སོགས་ཀྱི་སྐྱོན་ཆ་ཅི་རིགས་ཡོད་པར་སྙམ། འོན་ཀྱང་དེང་སང་ང་ཚོའི་དབུས་ཤེས་རིག་ནས་སློབ་ཚན་གཙོར་འཛིན་མི་གནང་བར་བསླབ་གཞིའི་ཐོག་ལ་དགེ་རྒན་རྣམ་པའི་སློབ་ཁྲིད་ཐབས་ལམ་ཀྱི་འཐབ་ཇུས་གཙོས་ཆེར་བཟུང་ཡོད་སྟབས་སློབ་ཚན་སྐོར་རྒྱས་བཤད་དགོས་དོན་མེད་པར་བསམ།

མཇུག་སྡུད།

འདི་ནས་ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་ལྟ་བུའི་མཇུག་སྡུད་ཀྱི་རིམ་པ་བཤད་མ་དགོས་པའི་ཐོག་ནས་འདིར་འབྲི་མཚམས་འཇོག་གི་ཡིན་ལ། གོང་གསལ་རྩོམ་ཐུང་འདིར་ཚིག་དོན་གང་ཐད་ནས་སྐྱོན་དང་ནོར་འཁྲུལ་མི་ཉུང་བ་ཡོད་ངེས་པས་རྒྱ་ཆེའི་ཀློག་པ་པོ་རྣམ་པས་ཡོ་བསྲང་དང་ཐེར་འདོན་གནང་བར་དགའ་བསུ་ཞུ།