2024/11/29

ཀིནྣཽར་སྐད་ཡིག Kinnaur Languge

 ད་ལྟའི་ཀིནྣཽར་སྐད་ཡིག་གི་གནས་སྟངས་ནི་མ་འོངས་བོད་སྐད་ཀྱི་ལུང་བསྟན་ཉག་གཅིག་ཏུ་ངེས།

སྤྱིར་ཀིནྣཽར་མི་དམངས་ནི་རང་གི་ཕ་སྐད་དང་ཧིནྡི་སྐད་ཡིག་གཉིས་ཀ་ཤོད་ཐུབ་མཁན་ཡིན་ཡང་། ཡུལ་སྐད་མི་འདྲ་བ་(བརྒྱད་ལས་གཅིག་ཧིནྡི་དུ་དང་གཞན་བོད་སྐད།)རྣམས་ལས་ཧིནྡི་སྐད་ཡིག་ནི་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་གཏུག་བྱེད་པའི་སྐད་ཆ་གཙོ་བོར་བྱེད། དེ་ནི་སློབ་གྲྭ་དང་མཐོ་སློབ་དང་། སྲིད་གཞུང་ལས་ཁུངས། ཚོང་ར། དངུལ་ཁང་སོགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གཙོ་བོའང་ཡིན། ཁྱད་པར་གཞོན་རབས་པ་རྣམས་ནི་ཧིནྡིའི་གློག་བརྙན་དང་། རོལ་མོ། ལག་འཁྱེར་ཁ་པར། ཚགས་པར་སོགས་བརྡ་འཕྲིན་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་བ་དང་། དེའི་རྐྱེན་གྱིས་ཀིནྣཽ་རང་གི་གླུ་གཞས་གསར་རྩོམ་རྣམས་ཀྱང་ཧིནྡིའི་སྐད་ཡིག་གི་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད། ཕྱོགས་གཞན་ནས་མ་འོངས་པར་ཤེས་ཡོན་དང་ལས་ཞུགས་ཀྱི་ཁེ་ཕན་ཐོབ་ཆེད་དུ་མི་རབས་གཞོན་པ་རྣམས་ལ་ཧིནྡིའི་སྐད་ཡིག་སྦྱོང་དགོས་པ་དང་ཤོད་དགོས་པའི་སྐུལ་མ་རྒྱུན་དུ་བྱེད། དེར་བརྟེན་ཁུ་ནུའི་སྐད་ཡིག་ཆུ་རྒྱུག་རྒྱུག་བཤད་ཐུབ་མཁན་ནི་ཕྱི་ཕྱོགས་དང་འབྲེལ་འདྲིས་ཉུང་བའི་རྒན་རབས་པ་དང་དེང་རབས་ཅན་གྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་མ་ཐེབས་པའི་མི་རབས་བར་མ་རྣམས་ཡིན། ད་ནི་མི་རབས་རྗེས་མ་རྣམས་ལ་རིག་གཞུང་གི་ཤེས་བྱ་དང་མེས་པོའི་ཤུལ་བཞག་རྣམས་རྒྱུད་འཛིན་བྱེད་ཐུབ་མིན་ལ་དོགས་གནས་ཆེན་པོ་ཡོད།
ཁུངས། NEGI, HARVINDER K U M A R. “LANGUAGE USE, PRESTIGE AND VITALITY OF LANGUAGES IN KINNAUR.” International Journal of Dravidian Linguistics , 2023.

2024/11/26

The Explanation of All the Faults of Intoxicating Slcohol. by Longchenpa

 

The Intelligent Rabbit's Expression of Realization:
the Answer to Questions Like the Sound of the Deity's Drum.

(Derge edition, gtam tshogs, volume Śrī,  fools. 10b7–12a4)

Composed by the Omniscient Longchen Rabjampa Drime Ösal (1308–1364)


The Supreme Hare Said:

Listen to the explanation of all the faults of intoxicating alcohol,
Which, when relied upon, leads to wrong paths.
It becomes the basis of all non-virtuous actions, afflictions, and carelessness,
And causes the decline of both spiritual and worldly prosperity.


1. The Demon of Gossip
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of gossip enters the heart.
Secrets are revealed, and idle talk abounds—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


2. The Demon of Blabbering
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of blabbering takes root in the heart.
Arguments, reckless laughter, and mindless singing increase—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


3. The Demon of Craving
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of craving arises in the heart.
Insatiable thirst, with no sense of moderation, dominates—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


4. The Demon of Instability
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of instability takes over the heart.
Speech becomes unreliable, and behavior changes erratically—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


5. The Demon of Forgetfulness
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of forgetfulness emerges in the heart.
Memory fades, and analytical intelligence diminishes—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


6. The Demon of Procrastination
The moment one drinks, and it enters the stomach,
The demon of procrastination grips the heart.
Today’s tasks are delayed to tomorrow and beyond—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


7. The Demon of Decline
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of decline seizes the heart.
Even present prosperity swiftly erodes—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


8. The Demon of Loss
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of loss invades the heart.
Focus is scattered, and accomplishments slip away—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


9. The Demon of Destruction
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of destruction descends upon the heart.
Spiritual and worldly abundance are ruined—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


10. The Demon of Disease
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of disease grips the heart.
Illnesses like jaundice, fevers, and plagues proliferate—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


11. The Demon of Impairment
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of impairment clouds the heart.
The purity of senses diminishes, including vision—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


12. The Demon of Bewilderment
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of bewilderment confuses the heart.
Caution is lost, and harmful forces take their chance—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


13. The Demon of Harm
When one drinks, and it enters the stomach,
The demon of harm enters the heart.
Conflict, recklessness, and ruin ensue—
Abstain from intoxicating alcohol from today onwards.


A Concluding Counsel:

Alcohol, with its myriad faults,
Destroys virtue and disrupts the holy Dharma.
Those seeking supreme liberation should abandon it entirely,
For drinking increases heedlessness and undermines the Three Trainings.

Even in the practice of secret mantra,
Its use is only a method in rare, secret circumstances.
But for all else, it leads to lower realms and dire consequences.
Thus, the wise ones of past and present condemn intoxicants.

Abandon it today—cast away its lure.
May the mind find joy in the virtuous Dharma!


2024/11/23

སངས་རྒྱས་ལྷ་ཡུལ་ནས་བབས་སའི་ས་གནས་དངོས།

དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་རྡོ་རྗེ་དབང་ཕྱུག་གི་ངོ་དེབ་ཟིན་ཐོ་ལས། “ལྷ་ལས་བབས་པའི་གནས་ལ་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྐད་དུ་དེ་བཱ་བ་ཏཱ་ར་ (Devāvatāra) ཞེས་སམ་དེ་བཱ་བ་ཏ་ར་ཎ་ (Devāvataraṇa) སྟེ་ལྷ་ལས་བབས་པ་ཞེས་འབྱུང་། དེས་ན་ལྷ་ལས་བབས་པ་ཞེས་པ་ནི་སྟོན་པའི་མཛད་པ་ཞིག་གི་མིང་དང་མཛད་པ་གང་དུ་མཛད་པའི་ས་གནས་ཀྱི་མིང་དང་ལྷ་ལས་བབས་པའི་མཆོད་རྟེན་གི་མིང་དང་ལྷ་ལས་བབས་པའི་དུས་ཆེན་སོགས་ལ་འཇུག་པར་གསལ། ས་གནས་དེ་ལ་པཱ་ལིའི་སྐད་དུ་སཾ་ཀ་སྶ་ (Saṃkassa) ཞེས་དང་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྐད་དུ་སཱཾ་ཀཱ་ཤྱ་ (Sāṃkāśya) དང་སཾ་ཀཱ་ཤྱ་ (Saṃkāśya) དང་སཾ་ཀ་ཤྱ་ (Saṃkaśya) ཞེས་དག་ཆ་མི་འདྲ་བ་གསུམ་ཙམ་འབྱུང་།” ཞེས་གསུངས་པའི་ས་གནས་དེ་ལ། དེང་སང་སཱཾ་ཀཱ་ཤྱ་ (Sāṃkāśya) འམ་སངྐིསྶ་ (Saṅkissa) ནི་རྒྱ་གར་གྱི་གནའ་བོའི་གྲོང་ཁྱེར་ཞིག་ཡིན། གནས་འདིར་མཉན་ཡོད་ནས་རྒྱང་གྲགས་སུམ་བཅུའི་རྒྱང་ཐག་ཡོད་ཚུལ་«དྷམྨ་པ་དཏྠ་ཀ་ཐཱ་» (Dhammapadatthakathā, iii, 224) སོགས་ནང་པའི་ཡིག་ཆ་ཁག་ལས་གསལ་བས་ཡུལ་གྲོང་འདི་གནའ་དུས་སུ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པ་བརྗོད་མི་དགོས་པ་ཞིག་རེད།
སངས་རྒྱས་མྱ་ངན་ལས་འདས་རྗེས་རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་ (c. 304 – 232 BC) ཀྱིས་ནང་པའི་གནས་གཞི་ཁག་ཡར་རྒྱས་བཏང་བ་བཞིན། གནས་འདིར་ཡང་རྡོ་རིང་བཙུགས་པ་སོགས་མཛད་ཡོད་པ་ལས་ད་ལྟའང་རྡོ་བརྐོས་གླང་ཆེན་དང་རྡོ་རིང་གི་ཐོག་ཁེབ་གཉིས་མཇལ་དུ་ཡོད། དེ་བཞིན་གནས་འདིར་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་ཞབས་བཅགས་མྱོང་བའི་རྗེས་དྲན་མཚོན་ཆེད་དུ་མཆོད་རྟེན་ཞིག་དང་ལྷ་ཁང་གཅིག་བཞེངས་ཡོད་པ་ལས། མཆོད་རྟེན་གྱི་ཤུལ་རྙིང་དེ་ད་ཆ་ཧིནྡུའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དུག་འཇོམས་པའི་སྦྲུལ་གྱི་ལྷ་མོ་ཝི་ཤ་རི་འམ་ (Viśari) མ་ན་སཱ་ (Manasā) ཡི་ལྷ་ཁང་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཟིན།
 གནས་འདིར་ཕྱི་ལོ་ 1842 ལོར་དབྱིན་ཇིའི་མི་རིགས་ཨེ་ལེག་ཟན་ཌེར་་ཁུན་ནིང་ཧམ་ (Alexander Cunningham) གྱིས་གནའ་བོའི་དགོན་པ་དང་ནང་པའི་མཆོད་རྟེན་གྱི་ཤུལ་རྙིང་ཡོད་པ་གསར་རྙེད་བྱུང་།
ཡོངས་གྲགས་སུ་ངོས་འཛིན་བྱུང་བ་ལྟར་ན། སཾ་ཀིསྶ་ (Saṅkissa) ནི་ཡུལ་སཾ་ཀི་ས་བ་སནྟ་པུ་རའི་ (Saṅkisa-Basantapura) ཁོངས་ཀྱི་ཆུ་བོ་ཨིཀྵུ་མ་ཏཱིའམ་ཀཱ་ལཱི་ན་དཱིའི་ (Ikṣumatī, Kālīnadī) བྱང་གི་གཙང་འགྲམ་དང་། ཡུལ་གྲོང་ཀམ་པིལ་ (Kampil, Kampilya) དང་ཀ་ནཽ་ཇི་ (Kannauj, Kānyakubja) གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་ཆགས་ཡོད་ལ། ཡུལ་གྲོང་ཧྥ་ཏེ་གར་ (Fatehgarh) ནས་བརྩིས་ན་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་མར་ལེ་ཉེར་གསུམ་དང་། ཀཻམ་གན་ཇི་ (Kaimganj) ནས་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་མར་ལེ་ཉི་ཤུ། ཀན་ནཽ་ཇི་ (Kannauj) ནས་བྱང་ཕྱོགས་སུ་མར་ལེ་ཞེ་ལྔའི་སར་ཡོད་ལ། དེ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་ཨུཏྟར་པྲ་དེ་ཤ་ (UP) མངའ་སྡེའི་ཧྥར་རུ་ཁ་བཌ་ (Farrukhabad) རྫོང་ཁོངས་སུ་ཆགས་ཡོད།

2024/11/21

Tibetan song by Menakā from Lithang

White Crane with Beautiful Wings
Solani Lamo! From far away, where have you come?
With head bowed in sadness, to whom do you speak?
Solani Lamo! Whose message of love do you carry?
Ah, yes! Behind the mountain pass, a childhood sweetheart—how is that person?
Ah, yes! How are the heartfelt words, brewing with longing from a distant lover?
Solani Lamo! Crane with beautiful wings,
Solani Lamo! Crane with beautiful wings.

Blue Cuckoo with a Sweet Voice
Solani Lamo! From far away, where have you come?
With your sweet song, to whom do you sing of longing?
Solani Lamo! Whose beloved’s message do you bring?
Ah, yes! Behind the mountain pass, a childhood sweetheart—how is that person?
Ah, yes! How are the heartfelt words, clearer than water and softer than moonlight?
Solani Lamo! Cuckoo with a sweet voice,
Solani Lamo! Cuckoo with a sweet voice.

Yellow Swan in Golden Robes
Solani Lamo! From far away, where have you come?
On your yellow feathers, vermilion dots have fallen.
Solani Lamo! Whose beloved’s messenger are you?
Ah, yes! Behind the mountain pass, a childhood sweetheart—how is that person?
Ah, yes! How are the heartfelt words, mingling longing and sadness, scattered from the depths of the heart?
Solani Lamo! Little golden-headed swan,
Solani Lamo! Little golden-headed swan.

Lyric: Gangpal
Melody Art: Gar Tsering samdrup.
Sing: Menakā (Rinchen Drolma) from Lithang

2024/11/07

ཨ་རིའི་གདོད་མིའི་མི་རིགས་རྩ་མེད་བཏང་ཚུལ།

ཨ་རིའི་གདོད་མིའི་མི་རིགས་རྩ་མེད་བཏང་ཚུལ་ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་ཉེར་དྲུག་པ་ཐེའོ་ཌོར་རུ་སེ་ཝེལ་ཊི་ལགས་གསུང་དུམ་ཞིགཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་ཉེར་དྲུག་པ་ཐེའོ་ཌོར་་རུ་སེ་ཝེལ་ཊི་ (Theodore Roosevelt) ལགས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ་༡༨༨༦་ལོའི་གཏམ་བཤད་ཅིག་ཏུ་འདི་ལྟར་གསུངས་པ་ཐོ་འགོད་བྱས་འདུག

“ང་ཚོའི་འཚོ་གནས་ལ་བདེ་འཇགས་ཡོད་མེད་ནི་ཨ་རིའི་གདོད་མིའི་མི་རིགས་རྩ་མེད་གཏོང་རྒྱུ་དེ་གཅིག་པུ་ལ་རག་ལས་ཡོད་ཅེས་སྔོན་ཐོན་པས་དེ་སྔོན་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་མྱོང་། ང་ཚོས་དུས་རབས་མང་པོའི་རིང་ལ་ཨ་རིའི་གདོད་མིའི་མི་རིགས་ལ་དྲང་གཞག་མེད་པ་བྱས་ཡོད་ལ། ད་རུང་མུ་མཐུད་དེ་ང་ཚོའི་ཡར་ཐོན་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་ཆེད་ནོར་འཁྲུལ་གྱི་ལམ་གཞན་ཞིག་སྟེ། འཛམ་གླིང་གོ་ལའི་ངོགས་ནས་དམུ་རྒོད་དང་དམུ་རྒོད་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་འདི་དག་མེད་པར་བཟོ་རྒྱུ་དེ་ཡག་པོ་རེད།”
Theodore Roosevelt, the 26th president of the United States. He is recorded as having said this in an 1886 speech:
The Pioneer has before declared that our only safety depends upon the total extermination of the Indians. Having wronged them for centuries, we had better, in order to protect our civilization, follow it up by one more wrong and wipe these untamed and untamable creatures from the face of the earth.(**)
(**""L. Frank Baum's Editorials on the Sioux Nation"". Archived from the original on December 9, 2007. Retrieved December 9, 2007. Full text of both, with commentary by professor A. Waller Hastings


2024/11/03

ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་ཐེའོ་ཌོར་རཽ་སེ་ཝེལ་ཊིའི་ (Theodore Roosevelt) མི་རིགས་རྩ་མེད་བཟོས་པའི་གཏམ་བཤད།

Theodore Roosevelt
Theodore Roosevelt
ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་ཉེར་དྲུག་པས་མི་རིགས་རྩ་མེད་བཟོས་པའི་གཏམ་བཤད། ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་ཉེར་དྲུག་པ་ཐེའོ་ཌོར་་རཽ་སེ་ཝེལ་ཊི་ (Theodore Roosevelt) ལགས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ་༡༨༨༦་ལོའི་གཏམ་བཤད་ཅིག་ཏུ་འདི་ལྟར་གསུངས། 
“ངས་མཐའ་གཅིག་ཏུ་གདོད་མའི་ཨ་རི་བ་རྣམས་ལས་ཤི་ཟིན་པ་རྣམས་ནི་ཡག་པོ་རྐྱང་པ་དེ་དག་རེད་ཅེས་བཤད་མི་ཐུབ། ཡིན་ནའང་ངས་གདོད་མའི་ཨ་རི་བ་བཅུའི་ནང་ནས་དགུ་ནི་ཤི་ཟིན་པར་ཡིད་ཆེས་ཡོད། ངས་ཐ་མའི་བཅུ་པོ་དེ་དག་གི་གནས་ཚུལ་ལ་འདྲི་རྩད་ཆེན་པོ་བྱེད་འདོད་མེད།”

Expressing the frontier anti-Indian sentiment, Theodore Roosevelt believed the Indians were destined to vanish under the pressure of white civilization, stating in an 1886 lecture:
I don't go so far as to think that the only good Indians are dead Indians, but I believe nine out of ten are, and I shouldn't like to inquire too closely into the case of the tenth.[*]

[*] Cary Michael Carney (1999). "Native American Higher Education in the United States". pp. 65–66. Transaction Publications

2024/10/26

ཀིམ་སའེ་རོན་གྱི་གནས་ཚུལ་གསར་པ། Kim Sae ron

ང་རང་དགའ་བའི་ཀིམ་སའེ་རོན་གྱི་གནས་ཚུལ་གསར་པ། 
ཕྱི་ལོ་༢༠༢༢་ལོར་གློག་བརྙན་འཁྲབ་སྟོན་མ་ཀིམ་སའེ་རོན་གྱིས་ཆང་རག་བཏུང་ནས་རླངས་འཁོར་བཏང་བའི་དོན་རྐྱེན་བྱུང་རྗེས་ལོ་གཉིས་རིང་འཁྲབ་སྟོན་ལས་ཕྱིར་འཐེན་བྱས་ཀྱང་། ཉེ་བའི་ཆར་ཁོང་མོ་ཡང་བསྐྱར་འཁྲབ་སྟོན་ནང་ཕྱིར་ལོག་ཐུབ་ཡོད། དེ་ཡང་མ་དངུལ་གྱི་ཚད་དམའ་བའི་གློག་བརྙན་“སྒྲ་སྙན་འཛིན་མཁན་(Guitar Man) ཞེས་པ་ཞིག་གི་ནང་འཁྲབ་སྟོན་བྱེད་བཞིན་པ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པ་དང་། གློག་བརྙན་འདི་ཤིན་ཇའེ་ཧོ་ཡིས་བཟོ་སྐྲུན་བྱས་པ་ཞིག་རེད། འདི་ནི་མོ་ལ་དོན་རྐྱེན་བྱུང་རྗེས་མོའི་འཁྲབ་སྟོན་གལ་ཆེ་ཤོས་དང་པོ་དེ་ཆགས་ཡོད་ལ། དོན་རྐྱེན་དེའི་སྐབས་སུ་མོ་ལ་མི་མང་གི་སྐྱོན་བརྗོད་ཚབས་ཆེན་ཞིག་ཕོག་ཡོད། མོ་གློག་བརྙན་ལས་རིགས་ལ་ཕྱིར་ལོག་བྱས་རྒྱབ་རྗེས་འབྲང་པ་དང་མི་མང་གི་ཁྲོད་དུ་བསམ་ཚུལ་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་པ་སྟེ། འགའ་ཞིག་གིས་མོ་ཕྱིར་ལོག་པ་ལ་དགའ་སྣང་བྱེད་བཞིན་པ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་གཞན་དག་གིས་སྔོན་གྱི་རྙོག་གྲ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ད་དུང་ཡང་སྐྱོན་བརྗོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད།

2024/09/08

དྲྭ་གྲོགས་འདིང་ཆེན།

དྲྭ་རྒྱའི་ལམ་ནས་ཐུག་པའི།།
མཆི་མ་མོད་པའི་སྒྲོལ་མ།། 
གསང་གཏམ་མང་བའི་སྒྲོལ་མ།། 
ཁོང་ཁྲོ་ལྡང་བའི་སྒྲོལ་མ།། 

སྔར་འདྲིས་བྱམས་པ་མིན་ལ།། 
གསར་འགྲོགས་སྙིང་སྡུག་མིན་ཡང༌།། 
གངས་དཀར་སེམས་ནས་གཅེས་པ།། 
བུ་མོ་སྒྲོལ་མ་ཁྱོད་ཡིན།། 

མེ་ཏོག་གླིང་ཁའི་ནང་དུ།། 
དགའ་རོགས་དགོད་རོགས་མིན་ཡང་།། 
སེམས་པ་སྐྱོ་བའི་ཉིན་མོ།། 
མིག་ཆུ་ང་ལ་གཏོར་ཆོག། 

དགའ་རབས་དྲན་རབས་མི་བཤད།། 
རང་རང་སེམས་ལ་གསལ་ཡོད།། 
ལས་འཕྲོ་ཡོད་རུང་མེད་རུང་།། 
ཁྱོད་དང་འབྲལ་འདོད་མི་འདུག།

Met through social media;
Dolma, with tears in her eyes,
Dolma, full of secrets,
And the Dolma who angers easily.

Not a childhood sweetheart,
Nor a recent lover,
Yet dear to my heart,
You are Dolma.

In the flower garden,
Even if not a partner in joy,
When days are sad,
Let your tears fall on me.

We don't need to speak of love or longing,
It's clear in our minds.
Whether tied by karma or not,
I don't want to leave you.

2024/07/08

ཇམ་མུ་དང་ཀཤྨིར་འཇིགས་སྐུལ་རིང་ལུགས་པ་བཞི་བསད་པ།

དེ་རིང་ཇམ་མུ་དང་ཀཤྨིར་ས་གནས་སུ་འཇིགས་སྐུལ་རིང་ལུགས་པ་བཞི་བསད་པ་དེ་དག་འཆའ་སྒམ་རྫུན་མའི་ཡིབ་ཁང་དུ་སྦས་ནས་ཡོང་ཡོད་པ་རེད། དེ་ཡང་ད་ལན་བསད་པའི་འཇིགས་སྐུལ་རིང་ལུགས་པ་ཚང་མ་ཧི་ཛི་བྷུལ་་མུ་ཇ་ཧི་ཌིན་ (Hizbul Mujahideen) ཞེས་པའི་ཚོགས་པ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཅིང་དེའི་ཁྲོད་ནས་གཅིག་ནི་ཧི་ཛི་བྷུལ་གྱི་ས་གནས་དམག་དཔོན་ཡིན་པར་བཤད།
དེ་ཡང་རེས་གཟའ་སྤེན་པའི་དགོང་མོ་ཆིན་ནི་གམ་དུ་གདོང་ཐུག་བྱུང་ནས་བསད་པའི་འཇིགས་སྐུལ་རིང་ལུགས་པ་བཞི་པོ་དག་དེ་སྔོན་ཇམྨུ་དང་ཀཤྨིར་གྱི་ཀུལ་གམ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་ཆིན་ནི་གམ་ཧྥི་རི་སལ་ཞེས་པར་གསང་ཡིབ་བྱས་ཏེ་བསྡད་ཡོད་པ་རེད། གཞུང་འབྲེལ་མི་སྣ་ཞིས་གིས་“ཁོང་ཚོས་ཨལ་མི་རཱ་ཡི་(འཆའ་སྒམ་)ནང་དུ་ཡིབ་ཁང་ཞིག་བཟོས་འདུག་”ཅེས་བརྗོད། ད་ལྟ་ས་གནས་མི་མང་གིས་འཇིགས་སྐུལ་རིང་ལུགས་པ་ཚོར་རོགས་སྐྱོར་བྱས་ཡོད་མེད་ལ་ཞི་བ་བཤེར་བྱེད་བཞིན་ཡོད་རེད། ཡང་གདོང་ཐུག་དེའི་ཁྲོད་དང་པོ་མ་ཌེར་གྷམ་ལ་གཅིག་དང་དེ་ནས་ཆི་ནི་གམ་དུ་གཅིག་བཅས་རྒྱ་གར་དམག་མི་གཉིས་ཀྱི་ཚེ་སྲོག་ཤོར་ཡོད་པ་རེད།




ཀུ་ཤུ་ནག་པོ།

རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་གྱི་ཀུ་ཤུ་ནག་པོ་དེ་བོད་ནས་ཐོན་པའི་རྒྱས་སྤྲོས་ཅན་གྱི་ཤིང་འབྲས་དཀོན་པོ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེ་རྐང་རེ་རེ་ལ་རིན་ཐང་ཧིན་སྒོར་ ༥༠༠ རེ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད། གོང་ཞུས་ལྟར་རྐང་རེ་རེར་རིན་གོང་ཧིན་སྒོར་ ༥༠༠ ཡིན་པའི་ཕ་ལམ་ནག་པོའི་ཀུ་ཤུ་དེ་དག་ནི་ཁ་དོག་སྨུག་པོ་ཡིན་ཞིང་བོད་ལྗོངས་ཉིང་ཁྲིའི་ཁུལ་དུ་སྐྱེ་བའི་ཤིང་ཐོག་མཐོང་དཀོན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་རེད།

2024/07/04

ཇ་བཟོ་མི་དགོས་པའི་ཆེད་དུ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད།

ངའི་ཨ་མ་ལགས་ནི་ཧི་མ་ལ་ཡའི་གྲོང་གསེབ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཏུ་འཚར་ལོང་བྱུང་ཞིང་སློབ་གྲྭ་ལའང་འགྲོ་མྱོང་མེད། འོན་ཏེ་བུ་མོ་ང་ཤེས་ཡོན་ཅན་ཞིག་ཏུ་བཟོ་བར་དམ་བཅའ་བྱས། སྐབས་ཤིག་ཨ་མས་ས་གནས་ཡིག་ཚང་ནང་མཐོང་བའི་གནས་ཚུལ་ཞིག་སྟེ། “ཕོ་སྐྱེས་ཚོ་རྐུབ་སྟེགས་ལ་བསྡད་ནས་བུད་མེད་རྣམས་ལ་‘ཇ་བཟོས་ཤོག་’ཅེས་ཟུག་སྐད་རྒྱག་པ་མཐོང་མྱོང་། ཤེས་ཡོན་མེད་ན་མི་‘ཉོབ་ཏོ་འདི་འདྲ་ལའང་’ཇ་བཟོ་དགོས་ཐུག་གི་རེད་”ཅེས་གསུངས་མྱོང་། ང་སློབ་འབྲིང་མཐར་ཕྱིན་ནས་སྐད་ཡིག་མི་འདྲ་བ་དྲུག་སྦྱངས་ཤིང་བྷར་ཀི་ལི་ (Berkeley) ནས་ཀྱང་མཐར་ཕྱིན། ད་ལྟ་ལོ་བཅུ་ཕྲག་གཅིག་རིང་གྷུ་གྷུལ་ནང་ལས་ཀ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ད་ཆ་ངའི་ཨ་མ་ལགས་ཀྱིས་ངས་ལས་ཀ་གང་ཞིག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་མེད་ཤེས་ཀྱི་མེད་མོད། འོན་ཀྱང་ངས་མི་གཞན་ལ་ཇ་བཟོ་བཞིན་མེད་པ་ཤེས་ནས་ཁོ་མོ་དགའ་པོ་བྱུང་ཡོད། — བསོད་ནམས་ཐུན་ལྡན།

Learning to Not Make Tea

Living in a small Himalayan village, my mother, who never went to school, made sure I got an education. She despised what she saw in local offices: men sitting in chairs barking at women to make them tea. She said without an education, I could end up serving tea for “lazy men like these.” I finished high school, learned six languages, graduated from Berkeley and have worked at Google for a decade now. My mother doesn’t know exactly what I do at work, but she is glad to know that I don’t make tea for anyone (except, occasionally, for her). — Sonam Thunden

मेरी माँ हिमालय के एक छोटे से गाँव में पली-बढ़ीं और कभी स्कूल नहीं गईं। लेकिन मेरी माँ ने मुझे एक शिक्षित व्यक्ति बनाने का वादा किया। एक बार मेरी माँ ने स्थानीय कार्यालय में एक घटना देखी। “मैंने पुरुषों को कुर्सियों पर बैठे और महिलाओं को चाय बनाने के लिए चिल्लाते हुए देखा है। उन्होंने कहा, "यदि आपके पास शिक्षा नहीं है, तो आपको एक 'उबाऊ व्यक्ति' के लिए चाय बनानी होगी।" मैंने हाई स्कूल से स्नातक की उपाधि प्राप्त की, छह अलग-अलग भाषाएँ सीखीं और बर्कले से स्नातक की उपाधि प्राप्त की। अब एक दशक से Google में काम कर रहा हूँ। अब मेरी माँ को नहीं पता कि मैं क्या कर रहा हूँ, लेकिन वह यह जानकर खुश थी कि मैं किसी के लिए चाय नहीं बना रहा था। -सोनम थुंडेन

2024/07/03

འུར་འདྲོག་རྡོག་བརྫིས།

རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་མངའ་སྡེའི་ཧཐ་རས་ (Hathras) རྫོང་དུ་ཆོས་ཀྱི་འདུ་ཚོགས་ཤིག་ལ་མི་མང་གིས་རྡོག་བརྫིས་བཏང་སྟེ་མི་གྲངས་ ༡༢༡ བསད་པ་ཡོད་པ་དང་མི་མང་ཤོས་བུད་མེད་ཡིན་པ་རེད། དེ་ཡང་སྐུ་ཞབས་ས་ཏྱེ་དྲ་ཡ་དབ་ལ་“ས་ཙང་”“སྟེ་རོགས་པ་གྱིས་དང་”ཞེས་ཁོས་ཆུང་མས་ཁ་པར་ནས་བོས་རྗེས། དེ་མ་ཐག་ཁོ་རང་རླངས་འཁོར་ཕྱོགས་སུ་རྒྱུགས། སྐབས་དེར་ཁོ་ཚོའི་ལོ་གསུམ་ཅན་གྱི་བུ་ཆོ་ཊ་སྐར་མ་ཁ་ཤས་སྔོན་ལ་བྱུང་བའི་མི་མང་འུར་འདྲོག་ཁྲོད་རྡོག་བརྫིས་ཐེབས་ནས་གྲོངས་ཟིན་ཡོད་པ་རེད།
དེ་ཡང་། རྒྱལ་ས་ལྡི་ལི་ནས་ཡོང་བའི་ལོ་ ༢༩ ཅན་གྱི་ཁ་ལོ་བ་དེ་ཁོང་གི་ནང་མི་ཨ་མ་དང་ཨ་ཅག་གཉིས་བཅས་མཉམ་དུ་འདིར་འབྱོར་ཡོད། ལས་རིམ་མཇུག་མ་བསྒྲིལ་གོང་དུ་ཡ་ཌབ་ཀྱིས་ཁོང་གི་ཨ་མ་དང་བུ་རྒན་པ་མ་ཡན་ཀ་(༤)དང་མཉམ་དུ་རང་གི་འཁོར་གསུམ་རླངས་འཁོར་གྱི་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད། ང་ཚོ་རླངས་འཁོར་འགྲམ་དུ་འབྱོར་སྐབས་ངའི་བཟའ་ཟླས་ཁ་པར་ནས། “པི་ལུ་ཨ་ཐཱ་ནེ་ཨཱ་ཇཱཱ་འོ། ཆོ་ཊ་༼ཆུང་ཆུང་༽ཁ་ཏམ་ཧོ་ག་ཡཱ་ཧེ།” ཞེས་པ་སྟེ། “ཉེན་རྟོག་ཁང་ལ་ཤོག་དང་། ཆོ་ཊ་མེད་པ་བྱས་སོང་།” ཞེས་བཤད་བྱུང་ཞེས་ཡ་དབ་ཀྱིས་བཤད།
ཡ་ཌབ་ཀྱི་བུ་རོ་ཝིན་ད་སྐབས་ལོ་གསུམ་ལོན་ཡོད་ཅིང་ནང་མི་ཚོས་ཁོ་ལ་གཅེས་མིང་དུ་“ཆོ་ཊ་”ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད། ད་ལན་ཁོང་ནི་གཟའ་མིག་དམར་ཉིན་གྱི་དོན་རྐྱེན་ཁྲོད་ཤི་བའི་མི་གྲངས་ ༡༢༡ གི་གྲས་སུ་ཚུད་ཡོད་པ་རེད་ལ། དེ་དང་འདྲ་བར་ཡིད་སྐྱོ་བའི་དོན་རྐྱེན་དེའི་ཁྲོད་ཕྲུ་གུ་ཤོར་བའི་ཁྱིམ་ཚང་དུ་མ་ཡོད་པ་རེད། ཞེས་སོགས་འཁོད།

2024/06/29

རྨོ་མོ་རི་ཕུད།

ཨོ་བ་སུ་ཏེ་ཡ་མ། (Obasute-Yama) སྟེ་“རྨོ་མོ་རི་ཕུད”ཞེས་པ་ནི རྨོ་མོ་ལོ་བདུན་ཅུ་བརྒལ་ན་རི་ལ་གཡུག་པའི་སྒྲུང་གི་སྐོར།

ངས་ཀྱང་དང་པོ་འདི་མི་རིགས་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཉི་ཧོང་ལ་མ་ཉེས་ཁ་ཡོག་བཟོས་ཡིན་ས་རེད་བསམས་སོང་། འོན་ཀྱང་ཉི་ཧོང་རང་གི་གཏམ་རྒྱུད་དུ་ཡོད་པའི་མ་ཟད་གློག་བརྙན་སྔ་ཕྱི་གཉིས་འཁྲབ་འདུག་པའི་ནང་གི་དང་པོ་ནི་ (Ballad Narayama 1958) ཞེས་པ་ཞིག་དང་གཉིས་པ་ནི་དེ་ཡང་བསྐྱར་ ༡༩༨༠ ནང་འཁྲབ་པ་ཞིག་རེད། འོན་ཀྱང་གཏམ་རྒྱུད་འདི་ལོ་བརྒྱ་ཡི་སྔོན་ལ་བྱུང་བ་ཞིག་མ་རེད། གཏམ་རྒྱུད་འདི་དུས་རབས་ ༡༡ པར་བྱུང་བའི་འཇར་པན་གྱི་བུ་མོ་རྩོམ་པོ་”ཏ་ཀ་སུ་ཨེ་ཡི་བུ་མོ་” (Takasue’s daughter) ཞེས་པ་ཞིག་གི་ཡིག་ཆར་འཁོད་ཡོད་པ་རེད། དེ་བཞིན་དུས་རབས་ ༡༧ པར་མ་ཙུ་ཨོ་་ཨོ་བ་ཤོ་ (Matsuo obasho) ཞེས་པ་ཞིག་གིས་དེའི་སྐོར་བཤད་ཡོད་པ་རེད། རེད་དེ་འདི་གཏམ་རྒྱུད་ཙམ་ལས་ལོ་རྒྱུས་དངོས་གནས་ཡིན་པའི་དཔང་རྟགས་ཤིག་ད་རུང་རྙེད་མེད་པས། ང་ཚོའི་ཨ་ཁུ་སྟོན་པའི་སྒྲུང་ནང་བཞིན་ཡིན་སྲིད། ད་རུང་ང་ཚོས་བསམ་མནོ་ཡག་པོ་བཏང་ན། ཆོས་ལུགས་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ད་རུང་ཡང་ཕ་མ་རྒན་རྒོན་དུར་ཁྲོད་པ་ཤཱུ་པ་ཏི་ནཱ་ཐ་ (Pashūpatināth) ན་གཡུག་གི་ཡོད་པའི་སྐད་ཆ་ཡོད་ཡོད་པ་རེད། ད་རུང་ལུང་པ་གཞན་ལ་དེའི་སྐོར་གྱི་སྒྲུང་མང་པོ་འདུག་ལགས།

Obasute-Yama: The Legend of the "Dumped Granny

Obasute-Yama, which means "Dumped Granny," is the story of a woman who was abandoned in the mountains when she reached seventy years old. At first, I thought that some ethnic groups were blaming the Japanese, portraying them as innocent. However, this is a Japanese legend. The story has been adapted into two films: the first, "Ballad of Narayama," was released in 1958, and the second, a dramatic rendition, came out in the 1980s. This story is not merely a hundred years old. It was recorded in the 11th century by the daughter of the Japanese writer Takasue, and in the 17th century, the renowned poet Matsuo Bashō mentioned it in his poetry. Yes, this is just a legend, and there is no evidence to support it as true history. It might be similar to the story of our Akhu Stonpa. If we think a little more, some religions still abandon their elderly, such as the practice at Pashūpatināth in Nepal. Furthermore, there are many similar stories in other countries.
(revised by ChatGBT; AI)
འདིར་རྩོམ་ཞིག་ཡོད།

ལོ་ཤས་སྔོན་ངས་ཧ་ལས་དགོས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཞིང་། གཏམ་རྒྱུད་དེ་ནི་ཉི་ཧོང་གི་གྲོང་གསེབ་ཅིག་ཏུ་རྒན་འཁོགས་རྣམས་ལོ་བདུན་ཅུ་ལ་སོན་སྐབས། ཁོང་ཚོའི་བུ་ཕྲུག་དག་གིས་ཁོང་ཅག་རྩ་ཆེའི་རི་བོ་ཞིག་གི་རྩེ་ལ་ཁྱེར་ནས་བཞག་སྟེ་མུ་གེ་དང་ཉི་འོད་འོག་ཏུ་འཆི་རུ་བཅུག་སྲོལ་ཡོད་པར་བཤད། དེ་ཡང་“ཨོ་བ་སུ་ཏེ་ཡ་མ་”འམ་“རི་ཕུད་རྒན་མོ་” (Obasute-yama, or “granny-dump mountain) ཞེས་པའི་ཡུལ་སྲོལ་དེའི་སྐོར་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་ནང་དུ་བྱུང་བའི་ལྐོག་གྱུར་གྱི་རྩོམ་པ་པོ་ལྕམ་ས་ར་ཤི་ན་ (Lady Sarashina) དང་། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ཧེའི་ཀུ་(འཇར་པན་སྙན་ངག་)རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་མ་ཙུ་ཨོ་བྷ་ཤོ་ (haiku master Matsuo Basho) གཉིས་ཀྱིས་གོང་གསལ་ཡུལ་སྲོལ་འདིའི་སྐོར་གླེང་ཡོད་པར་བཤད།
མ་ཟད་སྤྱི་ལོ་ ༡༩༨༣ ལོའི་ཧ་ལས་དགོས་པའི་གློག་བརྙན་“ནཱ་ར་ཡ་མའི་བལླད་” (The Ballad of Narayama (1958 film) ཅེས་པའི་བརྗོད་བྱ་ནི་སྒྲུང་འདིའི་སྐོར་ཡིན་པ་སྟེ། དེ་ཡང་སྙིང་རྗེ་བའི་རྒན་མོ་ཨོ་རིན་གྱིས་མོ་རང་“རི་ཕུད་རྒན་མོ་”འགྱུར་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་ཡོད་ནའང་། མོའི་བུ་ཏ་ཙུ་ཧེའི་ཡིས་ཁས་ལེན་མ་བྱས། འོན་ཀྱང་ཨ མས་ཁོ་ལ། “ཕྲུ་གུ་ཚོ་འཚོ་དགོས། ཟ་མ་ནི་དཀོན་པོ་འདུག དགུན་ཁ་ཡང་སླེབས་གྲབས་འདུག་པས། ད་རྒན་པ་ཚོ་འགྲོ་དགོས་རེད་”ཅེས་གཤེ་གཤེ་བཏང་། འདོད་མོས་མེད་བཞིན་ཏ་སུ་ཧེའི་ཡིས་མ་རྒན་ཨོ་རིན་རྒྱབ་ཏུ་ཁུར་ནས་“རི་ཕུད་རྒན་མོ་”གཡུགས་སའི་རི་རྩེ་ལ་འགྲོ་རྒྱུ་བྱས། རི་བོ་དེ་ནི་སྨུག་པའི་ཁྲོད་དུ་ཟུག་པའི་སྤུ་གྲིའི་སོ་ལྟར་རྣོ་བའི་རི་གཟར་ཞིག་ཡིན། བྱ་རོག་གིས་ཀེང་རུས་ལས་ཤ་རྒྱུས་ལྷག་མ་དག་འཐོག་པའི་ས་སྟོང་ཞིག་ཏུ་ཏ་ཙུ་ཧའི་ཡིས་ཨ་མ་རྒན་མོ་རྩྭ་གདན་ཞིག་གི་ཐོག་ལ་བཞག་ནས་མིག་ཆུ་གཏོང་བཞིན་གྱེས་ཚིག་ཞུས་ཏེ་ཁྱིམ་དུ་ལོག་པ་དང་། ཨ་མ་རྒན་མོ་མིག་ཆུ་མེད་པར་པདྨའི་སྐྱིལ་མོ་ཀྲུང་དུ་འདུག་པའི་སྐབས་ཁ་བའི་འདབ་མ་རྣམས་ག་ལེར་འབབ་མགོ་བརྩམས།
དེ་ལས་ཧ་ལས་པ་ཞིག་དང་། དེ་ལས་ངོ་མཚར་བའི་གནས་ཚུལ་ཞིག་བློ་ཡུལ་དུ་འཆར་རྒྱུ་ཁག་པོ་ཡིན། དེ་ཡང་རང་གི་བུ་ཚའི་ཆེད་དུ་རང་ཉིད་བློས་གཏོང་བྱས་ཏེ། རང་གི་མཐའ་མཇུག་ངལ་གསོའི་གནས་སུ་རང་གི་བུས་ཁུར་ནས་སོང་། གསོལ་འདེབས་སྨོན་ལམ་གྱིས་འཆི་བ་ལ་གདོང་ལེན་བྱེད་ཀྱིན། ཁ་བ་དང་བུ་ཡུག་འཚུབ་པའི་རི་རྩེ་ཞིག་ནས་ཁེར་རྐྱང་དུ་བདེ་བར་འཆི་བའི་ཐབས་ཤེས་བྱེད་པའི་རྣམ་པ་ཞིག་ཡིན།
འོན་ཀྱང་དོན་དངོས་སུ་“ཨོ་བ་སུ་ཏེ་ཡ་མ་”ཞེས་པའི་ཡུལ་སྲོལ་དེ་བྱུང་མྱོང་ངམ། གལ་སྲིད་དེ་འདྲ་ཡིན་ན། རི་རྩེར་རུས་པས་ཁེངས་མྱོང་བའི་དཔང་རྟགས་ཤིག་ཡོད་ངེས་རེད། ཅེས་འབོལ་ཁྲིའི་སྟེང་ནས་ངོ་མཚར་བའི་གཏམ་རྒྱུད་ལ་བསམ་བློ་བཏང་། སྐབས་དེར་འབོལ་ཁྲི་ནི་ངའི་ཉལ་ཁྲི་དང་ལས་ཁུངས་གཉིས་ཀ་ཡིན། གང་ལྟར་ང་ནི་རུས་པས་གཡོགས་པའི་རི་བོ་དེ་རྙེད་རྒྱུར་ཚོར་ཤུགས་ཧ་ཅང་ཆེ། དེ་སྔོན་ང་ལ་གཏམ་རྒྱུད་ཡག་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་བློ་ལ་འཁོར་བས་མགྱོགས་པོར་དུས་དེབ་ཤོག་ལྷེ་ཞིག་གི་སྟེང་དུ་ཕབ། རྩོམ་སྒྲིག་པ་ཁོ་ན་ལ་བརྟེན་པ་མ་ཡིན་པར། ང་་རང་དབང་ཅན་གྱི་གསར་འགོད་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བརྩམ་ཆོས་ཡོད་ན་དོན་དངོས་ཀྱི་ཡོང་འབབ་ཡོད་པས་མདུན་དུ་བསྐྱོད་བྱ་དགོས་པ་ནི་སྨོས་མེད་རེད་ཅེས་སོགས་འཁོད་ཡོད།

2024/06/24

ར་ཤི་ཡ་འི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཡེ་ཤུའི་ལྷ་ཁང་དང་ཡེ་ཤུའི་འདུ་ཁང་ལ་རྒོལ་རྡུང་ཐེབས་པས་མི་བཅུ་དགུ་འདས་གྲོངས་སུ་ཕྱིན།

ར་ཤི་ཡའི་བྱང་ཕྱོགས་ད་ག་སི་ཊན་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཕྲན་ཀོ་སེ་ཀེ་སི་ (Russia's North Caucasus republic of Dagestan) ཡི་ཉེན་རྟོག་ལས་ཁུངས་དང་། ཡེ་ཤུའི་ལྷ་ཁང་། ཡ་ཧུ་དཱ་པའི་ལྷ་ཁང་བཅས་ལ་དྲག་རྒོལ་བྱས་པར་བརྟེན་མི་བཅུ་དགུ་དང་མེ་མདའ་ཅན་ལྔ་ལ་ཤི་རྨས་བྱུང་ཡོད། དེ་ཡང་རེས་གཟའ་ཉི་མའི་དགོང་དྲོར་དྲག་རྒོལ་ཕོག་རྗེས་ཉུང་མཐར་ཡང་མི་བཅུ་དྲུག་ལ་རྨས་སྐྱོན་ཕོག་སྟེ་སྨན་ཁང་དུ་བསྐྱལ་ཡོད་འདུག་ཅིང་། ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་ཅེ་ཅི་ནཱའི་ (Chechnya) ཉེ་འགྲམ་ར་ཤི་ཡའི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཆགས་པའི་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཕྲན་ད་ག་སི་ཊན་ནང་ཉིན་གསུམ་རིང་མྱ་ངན་བྱེད་རྒྱུའི་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད་པ་རེད།
མངོན་གསལ་དོད་པའི་ཁོང་ཚོས་མཉམ་སྦྲེལ་གྱི་དྲག་རྒོལ་དེ་ཨོར་ཐོ་ཌོག་སི་ (Orthodox) ཆོས་བརྒྱུད་ཀྱི་གལ་ཆེའི་དུས་ཆེན་པེན་ཏེ་ཁོ་སི་ཌི་ (Pentecost) དང་བསྟུན་ཏེ་ཌེར་བེན་ཊི་དང་མ་ཁ་ཆི་ཀ་ལའི་ (Derbent and Makhachkala) གྲོང་ཁྱེར་གཉིས་ལ་དམིགས་འབེན་བཟུང་ཡོད་པ་དང་། དེ་ཚོའི་ཁྲོད་དུ་ཨོར་ཐོ་ཌོག་སི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མཆོད་དཔོན་ཞིག་ཀྱང་བསད་ཡོད། ཕྱིས་སུ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བར་བཞིགས་ན། ཁོང་ནི་ཌ་ག་སི་ཊན་གྱི་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་འགོ་ཁྲིད་སེར་ཇེའེ་མེ་ལི་ཀོབ་ (Sergei Melikov) ཡིན་ཞིང་། ཡེ་ཤུའི་ཆོས་མཆོད་ཁང་དུ་ཆོས་མིང་ནི་ཀོ་ལཱི་་ཀི་ཀོ་ཊེལ་ནི་ཀོབ་ (Nikolai Kotelnikov) ཟེར་འབོད་པ་དང་། ཁོང་གིས་ཌེར་བེན་ཊི་རུ་མི་ལོ་བཞི་བཅུ་ལྷག་གི་རིང་ཞབས་ཞུ་བསྒྲུབས་ཡོད་པ་རེད།
གཟའ་ཉི་མའི་དགོང་མོར་རྒྱུན་མཐུད་དྲག་རྒོལ་གྱི་བྱ་སྤྱོད་ལ། མེ་མདའ་ཐོགས་པའི་དྲག་སྤྱོད་པ་ཁག་གཅིག་ཌར་བྷེན་ཊི་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཡེ་ཤུའི་ལྷ་ཁང་ཞིག་དང་གནའ་བོའི་འཇིའུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མཆོད་ཁང་ཞིག་ཏུ་དྲག་རྒོལ་བྱས་ཤིང་། དེ་ཡང་ད་གེ་སི་ཏན་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེ་ཤོས་མ་ཁ་ཆི་ཀ་ལ་བརྟེན་གཞི་བྱས་པའི་ཡེ་ཤུའི་ལྷ་ཁང་ཞིག་དང་འཇུ་འུ་ཡི་ཆོས་ཁང་དང་ཉེ་བའི་ཉེན་རྟོག་པའི་ལྟེ་གནས་ཤིག་ལ་ཡང་དྲག་རྒོལ་བྱས་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་དྲ་རྒྱའི་སྟེང་དུ་སྤེལ་བའི་བརྙན་རིས་ནང་མྱུར་སྐྱོབ་ཉེན་རྟོག་རུ་ཁག་མ་སླེབས་གོང་། གོས་ནག་གྱོན་པའི་མི་ཁ་ཤས་ཀྱིས་མ་ཁ་ཆི་ཀ་ལའི་ཉེན་རྟོག་པའི་རླངས་འཁོར་ལ་མེ་མདའ་རྒྱག་བཞིན་པ་མཐོང་ཐུབ་པར་བཤད། དོན་དངོས་ཐོག་སྔོན་ཆད་ནས་ཌ་གྷ་སི་ཊན་ནི་ཁ་ཆེའི་དྲག་རྒོལ་གྱི་དམིགས་ཡུལ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཟིན་པར་བཤད། 
ར་ཤིཡའི་གཞུང་འབྲེལ་གསལ་བསྒྲགས་ཡོངས་ཁྱབ་མ་བྱས་ཀྱང་། མེ་མདའ་ཅན་གྱི་དྲག་རྒོལ་བ་དེ་ཚོའི་ཁྲོད་དུ་སེར་གྷོ་ཀ་ལ་ (Sergokala) རྫོང་དཔོན་མཱ་གྷོ་མེ་ཌི་ཨོ་མཱ་རོབ་ (Magomed Omarov) ཀྱི་བུ་གཉིས་ཡོད་པས། ཁོ་པ་ལ་ད་ལྟ་འདྲི་རྩད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པར་གྲགས།
གང་ལྟར་ཡང། སྤྱི་ཚོགས་དྲྭ་བ་ཊེ་ལེ་ག་རམ་ (Telegram) ལ་སྤེལ་བའི་བརྙན་འཕྲིན་ཞིག་གི་ནང་། སྐུ་ཞབས་མེ་ལི་ཀོབ་ར་ཤི་ཡས་འཛུལ་དམག་འཁྲུག་ནང་ཞུགས་ཡོད་པ་དང་། མ་ཟད་ད་གེ་སི་ཊན་ཡང་ར་ཡུལ་དམག་འཁྲུག་ནང་ཐད་ཀར་ཞུགས་ཡོད་པ་ཤུགས་སུ་བསྟན་ཡོད་པར་བཤད། སོགས་རྒྱ་ཆེར་འཁོད་ཡོད།

By Henri Astier and Laura Gozzi, BBC News 

2024/06/20

ཧུའུ་ཨི་མི་རིགས་ (Hui 回族)

ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས།

ཧུའུ་མི་རིགས་ནི་ (Hui 回族) རྒྱ་གར་ཨི་རན་འདྲེས་མ་དང་། པར་སིག་གི་རིགས། དེ་བཞིན་སོག་པོ་ལ་སོགས་པའི་དབུས་ཨེ་ཤེ་ཡའི་ཡུལ་གྱར་བའི་རྒྱུད་པ་ཡིན། ཁོ་ཚོའི་ཕ་མེས་ཀྱི་རྒྱུད་པའི་མཆེད་ཁུངས་ངོ་མ་ནི་གཙོ་བོ་ཨེ་ཤ་ཡ་དབུས་དང་ཤར་མའི་རིགས་རྒྱུད་ཡིན་ཞིང་། དབུས་ཤར་གྱི་ཕ་མེས་འགའ་ཤས་ནི་ས་ཁུལ་དེར་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་གཏོང་མཁན་གྱི་ཨ་རབ་དང་པར་སིག་གི་ཚོ་ཁག་ལྟ་བུ་ལས་བྱུང་ཡོད། དུས་རབས་བར་མའི་སྐབས་རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཐང་དང་། སུང་། སོག་པོ་བཅས་ཀྱི་སྐབས་སུ་ཁ་ཆེ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་པར་སིག་དང་ཨེ་ཤ་ཡ་དབུས་མའི་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ནས་ཕྱི་རྒྱལ་མི་འབོར་གནས་སྤོ་བྱས་པ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་་ལ། རྒྱལ་རྒྱུད་དེ་ཚོས་ས་ཁུལ་དེ་དག་ནས་ཡིན་པའི་ཁ་ཆེ་བའི་ཚོང་པ་ཚོར་དགའ་བསུ་ཞུས་པ་དང་དབུས་ཨེ་ཤེ་ཡའི་གཞུང་ཞབས་སུའང་བསྐོ་བཞག་བྱས་ཡོད། དེ་ནས་དུས་རབས་རྗེས་མར་ཡུལ་སྤོས་ནས་འོངས་པའི་མི་མང་དེ་དག་ག་ལེར་གཞིས་ཆགས་ཤིང་རྒྱ་སྐད་བཤད་དགོས་པ་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་བྱུང་སྟེ་མཐར་ཧུའུ་མི་རིགས་སུ་གྱུར།❶  ཁོང་ཚོ་རྒྱ་ནག་ཏུ་སླེབས་རྗེས་རྒྱ་ནག་གི་ཞིང་ཆེན་ཕལ་ཆེ་བར་གཞིས་ཆགས་པས་ཡུལ་ལུང་སོ་སོར་ཁྱད་པར་ཆེ། བར་སྐབས་རྒྱ་ནག་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་སྤེལ་མཁན་འོངས་སྐབས། དེ་ཚོས་ནི་ཧན་མི་རིགས་དང་ཧུའུ་མི་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་དེ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆ་ནས་མ་གཏོགས་ཆེན་པོ་མཐོང་མེད་པར་གྲགས། དེ་ནས་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་རྗེས་སུ་ཀན་སུའུ་དང་ཧྲན་ཤིའི་ཁུལ་དུ་སླེབས་པའི་ནུབ་ཕྱོགས་པའི་ཆོས་སྤེལ་མཁན་ཚོས། ནུབ་བྱང་ཞིང་ཆེན་ཁག་གི་ཧུའུ་ཨེ་མི་རིགས་ནི་ཏུར་ཀི་དང་། ཧན། ཨ་རབ་མི་རིགས་བཅས་གསུམ་ལས་བྱུང་བའི་མི་རིགས་ཤིག་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད། 

རིགས་རྫས་ལ་དཔྱད་པ།

༢༠༠༤ ལོའི་ཞིབ་འཇུག་བྱས་འབྲས་སུ་ཧུའུ་ཨི་མི་རིགས་ཀྱི་ཕ་མེས་རྒྱུད་རྒྱུའི་བརྒྱ་ཆ་ ༦་༧ ནི་ཡུ་རེ་ཤི་ཡ་ནུབ་ཕྱོགས་ (West-Eurasian) ཀྱི་རིགས་རྒྱུད་དང། བརྒྱ་ཆ་ ༩༣་༣ ནི་ཡུ་རེ་ཤི་ཡ་ཤར་ཕྱོགས་ (East-Eurasian) ཀྱི་རིགས་རྒྱུད་ཡིན་པར་བཤད། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆར་མི་རིགས་འདིའི་མི་འབོར་གྱི་སྐོར་ལ་གསལ་བཤད་བྱས་པ་ལྟར་ན། རིགས་མི་མཐུན་པའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ལམ་སྟེ། འདི་ཚོས་ཧན་མི་རིགས་ཀྱི་བུད་མེད་དང་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་པ་ལས་མི་རིགས་འཕེལ་རྒྱས་སོང་བར་བཤད།❷ ཉིང་ཞ་དང་ཀུའེ་ཀྲོའུ་ (Ningxia and Guizhou) མི་རིགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་འབྲས་སུ་དེ་དག་ཡུ་རེ་ཤི་ཡའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་རིགས་ལས་བྱུང་བའི་རིགས་རྫས་དཔང་རྟགས་ཆུང་ངུ་ཞིག་ལས་མ་རྙེད་པར་བཤད།❸ཀུའེ་ཀྲོའུ་ཡི་ཧུའུ་མི་རིགས་ཀྱི་རིགས་རྒྱུན་ཕྲ་རྫས་ (Y chromosomes) དབྱེ་ཞིབ་ལས། ཕ་མའི་རྒྱུད་པ་དབུས་སམ་བྱང་ཨེ་ཤེ་ཡའི་རིགས་རྒྱུད་ཡིན་པའི་ཚད་གཞི་མཐོན་པོ་བསྟན་ཡོད། དེ་ནི་སྐྱེས་པ་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་མི་འབོར་གནས་སྤོ་བྱས་པ་ལས་གྲུབ་པ་དང་། དེ་དག་ཕལ་ཆེར་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཡོང་བ་ཡིན་སྲིད་ལ། དེའི་རྗེས་སུ་རྒྱ་མི་དང་མཉམ་བསྲེས་ཤུགས་ཆེན་བྱས་པ་ལས་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་❹ཚུལ་སོགས་ཞིབ་པར་བཤད་འདུག

གཞུང་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ནས་བཤད།

ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༩ ལོར་རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་གཞུང་གསར་འཛུགས་ཀྱི་རྗེས་སུ་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ནས་ཁ་ཆེའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་བཅུའི་གྲས་ཀྱི་ཧུའུ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་རྒྱ་གཞུང་གིས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཡོད་ལ།❺ དེང་སང་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་ཧུའུ་མི་རིགས་ནི་ཆོས་ལུགས་ཁས་ལེན་པའི་རིགས་ཡིན་པ་དང་། དེའི་ནང་དུ་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་ཁས་མི་ལེན་པའི་ཧུའུ་མི་རིགས་ཀྱི་མེས་པོ་ཡོད་པ་རྣམས་ཀྱང་ཚུད་ཡོད་པར་བཤད་ཡོད། ❻ 



❶  Lipman 1997, p. 210.
❷ Yao, Y. G.; Kong, Q. P.; Wang, C. Y.; Zhu, C. L.; Zhang, Y. P. (2004). “Different matrilineal contributions to genetic structure of ethnic groups in the silk road region in china”. Molecular Biology and Evolution. 21 (12): 2265–80. doi:10.1093/molbev/msh238. PMID 15317881.
❸ Zhou, Boyan; Wen, Shaoqing; Sun, Huilin; Zhang, Hong; Shi, Ruiming (2020). "Genetic affinity between Ningxia Hui and eastern Asian populations revealed by a set of InDel loci". Royal Society Open Science. 7 (1): 190358. Bibcode:2020RSOS....790358Z. doi:10.1098/rsos.190358. PMC 7029925. PMID 32218926.
❹ Wang, Qiyan; Zhao, Jing; Ren, Zheng; Sun, Jin; He, Guanglin; Guo, Jianxin; Zhang, Hongling; Ji, Jingyan; Liu, Yubo; Yang, Meiqing; Yang, Xiaomin (2021). "Male-Dominated Migration and Massive Assimilation of Indigenous East Asians in the Formation of Muslim Hui People in Southwest China". Frontiers in Genetics. 11: 618614. doi:10.3389/fgene.2020.618614. ISSN 1664-8021. PMC 7834311. PMID 33505437.

❺ Lipman 1997, pp. xxii–xxiii.
❻ Gillette 2000, p. 12–13.

2024/06/16

ཀུ་ཝཻ་ཏི་ (Kuwait) རུ་རྒྱ་གར་བ་ཞེ་ལྔ་མེས་ཚིག་པ།

རྒྱ་གར་གྱིས་ཀུ་ཝཻ་ཏི་ (Kuwait) ནས་ལས་མི་བཞི་བཅུ་ཞེ་ལྔའི་ཕུང་པོ་ཕྱིར་ཁྱེར་ཡོང་བ། རྒྱ་གར་གནམ་དམག་སྡེ་ཚན་གྱི་གནམ་གྲུ་ཞིག་གིས་ཀུ་ཝཻ་ཏི་ནས་མེ་སྐྱོན་གྱིས་ཤི་བའི་རྒྱ་གར་ལས་བཟོ་པ་བཞི་བཅུ་ཞེ་ལྔའི་ཕུང་པོ་ཕྱིར་ཁྱེར་ཡོད་པ་རེད། དོན་རྐྱེན་དེ་ནི་རེས་གཟའ་ལྷག་པའི་ཉིན་རྒྱ་གར་གྱི་ལས་བཟོ་པ་ཆིག་སྟོང་བདུན་བརྒྱ་བདུན་ཅུ་དོན་དྲུག་སྡོད་སའི་མངྒ་ཧྥི་ (Mangaf) གྲོང་ཁྱེར་གྱི་སྡོད་ཁང་ཞིག་ཏུ་བྱུང་ཡོད་པ་རེད། 
    ཀུ་ཝཻ་ཏིའི་འགོ་ཁྲིད་ནས་མེ་སྐྱོན་དེའི་ཁྲོད་རྒྱ་གར་ནས་ཡིན་པའི་མི་བཞི་བཅུ་ཞེ་ལྔ་དང་། ཧྥི་ལི་ཕིན་རྒྱལ་ཁབ་ནས་ཡིན་པའི་མི་གསུམ་བཅས་ཁྱོན་མི་ལྔ་བཅུ་ལྷག་ལ་ཤི་སྐྱོན་བྱུང་ཡོད་པ་རེད་ཅེས་དང་། དེ་ཚོའི་ཁྲོད་ནས་ཕུང་པོ་གཉིས་ད་དུང་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཐུབ་མེད་པ་དང་། མེ་སྐྱོན་ཕོག་པའི་མི་བཅུ་ཕྲག་ཁ་ཤས་དེ་དག་ལས་མང་ཤོས་རྒྱ་གར་བ་ཡིན་ཚུལ་བཤད་ཡོད་པ་རེད། 
    སྤྱིར་ཀུ་ཝཻ་ཏིའི་མི་འབོར་གྱི་གསུམ་ཆ་གཉིས་ནི་ཕྱི་རྒྱལ་ནས་ཡོངས་བའི་ལས་མི་དག་ཡིན་ཞིང་། རྒྱལ་ཁབ་འདི་གནས་སྤོ་བྱེད་པ་སོགས་ནང་ཁུལ་གྱི་ལས་ཀ་མང་པོ་ཞིག་ཡུལ་གཞན་ནས་འོངས་བའི་ལས་མི་ལ་ཤུགས་ཆེན་བརྟེན་ཡོད་པ་དང། དམིགས་བསལ་དུ་ཁང་པ་འཛུགས་སྐྲུན་དང་ཁྱིམ་ཚང་ལས་རིགས་སོགས་ནི་ཕྱི་མི་བཟོ་པ་རྣམས་ལ་ཤུགས་ཆེན་བརྟེན་ཡོད་པ་དང། ཡང་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་སྲུང་སྐྱོབ་ཚོགས་པས་ཁོ་ཚོའི་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ལ་སེམས་ཁྲལ་རྒྱུན་མར་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ཅེས་བཤད་ཡོད་པ་རེད། 
    དོན་རྐྱེན་འདི་བྱུང་རྗེས་རྒྱ་གར་གྱི་བློན་ཆེན་ཀིརྟི་ཝར་དྷན་སིཾ་ལགས་ (Kirti Vardhan Singh) ཀྱིས་ཀུ་ཝཻ་ཏི་ལ་བསྐྱོད་དེ་གནོད་འཚེ་ཕོག་ཡུལ་གྱི་མི་དེ་ཚོ་སུ་དང་སུ་ཡིན་པ་ངོ་ཐག་གཅོད་པར་རྒྱུད་རྒྱུའི་ (DNA) བརྟག་དཔྱད་བྱས་ཡོད་སྐོར་བཤད།
    ཡང་ཁོང་གིས་ལྟར་ན། ལས་མི་ཤི་བའི་ཁྲོད་ནས་མི་གྲངས་ཉི་ཤུ་རྩ་གསུམ་ནི་ཀེ་ར་ལའི་མངའ་སྡེ་ནས་ཡིན་པ་དང་། བདུན་ཏ་མཱིལ་ན་དུ། གཞན་ཨནྡྲ་པྲ་དེ་ཤི། ཨུཏྟྲ་པྲ་དེ་ཤི་ནས་གསུམ་རེ་དང་། ཨོ་ཌི་ཤ་ཡ་ནས་གཉིས། བྷི་ཧར་དང་། པན་ཇབ། ཀར་ན་ཊ་ཀ མ་ཧ་ར་ཤི་ཏྲ། ནུབ་བྷང་ག ཇར་ཁཎྜ། ཧར་ཡ་ན་བཅས་ནས་རེ་རེ་བཅས་ཤི་སྐྱོན་བྱུང་ཡོད་པ་རེད། ཡང་སྐུ་ཞབས་སིཾ་ལགས་ཀྱིས། “རྒྱ་གར་གཞུང་གིས་ཕུང་པོ་ཕྱིར་ལེན་ཆེད་དམིགས་བསལ་གནམ་གྲུ་ཞིག་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་ཡོད་”ཅེས་གསུངས།
    གནམ་གྲུ་དེ་རེས་གཟའ་པ་སངས་ཀྱི་ཞོགས་པ་ཀེ་ར་ལའི་གྲོང་ཁྱེར་ཀོ་ཆི་རུ་བབས་པ་དང་། དེ་ནས་རྒྱ་གར་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་མངའ་སྡེ་ཁག་གི་ལས་མི་རྣམས་ཀྱི་ཕུང་པོ་གཞུང་ལ་སྤྲད་རིམ་བཞིན་མུ་མཐུད་ལྡི་ལིར་འབྱོར། སྐབས་དེར་ཀེ་ར་ལའི་སྲིད་བློན་པི་ན་རཱ་ཡེ་ཝི་ཇཱན་ (Pinarayi Vijayan) དང་། མངའ་སྡེའི་ཁྲིམས་བཟོ་བ་རྣམས་གནམ་ཐང་དུ་སྐུ་ཕུང་རྣམས་བསུ་བར་བཅར་ཏེ་གུས་འདུད་ཞུས་ཡོད་པ་རེད།
སྐུ་ཞབས་ཝི་ཇ་ཡན་གྱིས་གནས་ཚུལ་འདི་ང་ཚོའི་རྒྱལ་ཁབ་ལ་ཆག་སྒོ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ཀེ་ར་ལའི་ལས་མི་རྣམས་ང་ཚོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲོག་རྩ་ཡིན་པ་དང། ད་ལན་ཀུ་ཝེ་ཏིའི་མེ་སྐྱོན་དེས་ང་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་ཆག་སྒོ་ཆེ་ཤོས་དེ་བྱུང་བ་དང་། མེ་སྐྱོན་གྱི་རྐྱེན་པས་ཚེ་སྲོག་ཤོར་བའི་ཁྱིམ་མི་ཚོར་མངའ་སྡེ་དང་རྒྱལ་ཡོངས་སྲིད་གཞུང་གིས་གུན་གསབ་སྤྲོད་རྒྱུའི་གསལ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད།
    ཀུ་ཝེ་ཏི་གཞུང་ཕྱོགས་ནས་རྒྱལ་ཁབ་འདིའི་ནང་དུ་ཕྱི་རྒྱལ་ལས་མི་སྡོད་སའི་ཁང་པ་འགའ་ཤས་ལ་བདེ་འཇགས་ཡོད་མེད་སོགས་རྟོག་ཞིབ་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ཅེས་དང། ཨ་རབ་ཀྱི་དུས་བབ་ཚགས་པར་གྱིས་བརྗོད་པ་ལྟར་ན། འགན་འཛིན་པས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་ལྟར་ན་མེ་སྐྱོན་དེ་ཐོག་བརྩེགས་དྲུག་ཅན་གྱི་ཁང་པ་དེའི་འོག་ཁང་གི་བདེ་སྲུང་བའི་ཁང་པ་ཨང་གཉིས་པའི་གློག་གི་གློག་སྐུད་ཐུང་ཐུང་ཞིག་ཆད་པ་ལས་བྱུང་བ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཡོད་པར་བཤད།
    ཀུ་ཝཻ་ཏི་མེ་གསོད་ཚན་ཁག་གི་ལས་བྱེད་རྒན་པ་ཞིག་གིས་“གཟའ་ལྷག་པའི་ཉིན་ཁང་མིག་དང་སྡོད་ཁང་དབར་གྱི་བར་སྟོང་དུ་འབར་གས་སླ་བའི་དངོས་པོ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཡོད་”ཅེས་བཤད་པ་དང་། ཀུ་ཝཻ་ཏི་སྤྱི་ཁྱབ་ཁྲིམས་ཞིབ་ཁང་གིས་“སྤྱི་འབངས་གཅིག་དང་ཕྱི་རྒྱལ་མི་སྣ་འགའ་ཞིག་ལ་བསམ་བཞིན་མ་ཡིན་པའི་སྒོ་ནས་མི་བསད་པ་དང་། མེའི་ཉེན་འགོག་ཐབས་ཤེས་ལག་བསྟར་མ་བྱས་པའི་འགན་འཁྲིའི་ཉེས་མིང་འོག་བཀག་ཉར་བྱས་འདུག་”ཅེས་དུས་བབ་གསར་འགྱུར་ཁང་ནས་བཤད།
    མེ་ཤོར་བའི་རྗེས་སུ། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་བློན་གཞོན་པ་རིམ་པ་གཉིས་པ་ཤཱི་ཡེ་ཧྥ་ཧད་ཡུ་སེབ་ཨལ་ས་ཧབ་ (Sheikh Fahad Yusuf al-Sabah) ཀྱིས་“ཁང་བདག་རྣམས་འདོད་རྔམ་ཆེ་དྲགས་པས་ཁང་པའི་ཚད་གཞི་ལས་འགལ་བའི་རྐྱེན་གྱིས་ཆག་སྒོ་བྱུང་བ་རེད་ཅེས་བཤད།

2024/06/12

ཀམྦོ་ཛ། kamboja

 Kamboja (Sanskrit: कम्बोज)

ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས།

ཀམྦོ་ཛ་རྣམས་ནི་ཨི་རན་གྱི་རིགས་ཤིག་སྟེ།➊ དེ་དག་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་མཚམས་སུ་གནས་པའི་ཨི་རན་ཤར་ལྷོའི་ས་ཁུལ་ཕལ་ཆེ་བར་ཁྱབ་ཡོད་པ་དང་། འདིའི་སྐོར་རྒྱ་གར་ཨཱརྱཎ་གྱི་རྩོམ་རིག་ཁྲོད་གཅིག་པུར་སྣང་ཞིང་། ཡིག་རིགས་དེ་དག་ལས་ཀམྦོ་ཛ་པ་རྣམས་རིག་བྱེད་ཕྱི་མའི་སྐབས་ཙམ་ནས་ཡོད་པ་ར་སྤྲོད་བྱ་ཐུབ་པར་བཤད་འདུག ཀམྦོ་ཛ་པ་དག་གིས་ཨ་ཝེ་སི་ཐན་གསར་མའི་ (Younger Avestan) སྐད་དང་འདྲ་བ་ཅིག་སྨྲ་ལ། སྐད་ཡིག་དེའི་ཚིག་རྣམས་ནི་རྒྱལ་པོ་ཨ་ཤོ་ཀའམ་མཽརྱའི་རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱིས་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་ ༢༦༨ ནས་ ༢༣༢ བར་དུ་བརྐོས་པའི་ཀནྡ་ཧར་ (Kandahar) གྱི་བྲག་བརྐོས་ཡི་གེར་འཁོད་པའི་ཡིག་རིགས་ལ་བལྟས་ན། དེ་དག་ཕན་ཚུན་འདྲེས་མའི་རང་བཞིན་ཅན་ཡིན་པ་རྟོགས་ནུས་པར་བཤད།
    དེ་དག་གི་ཆོས་ལུགས་ནི་རྫོ་རོ་སྟྲིན་རིང་ལུགས་པ་ (Zoroastrianism) སྟེ།➋ ཁོང་ཚོས་འབུ་སྲིན་དང་། སྦྲུལ། འབུ་དམར། སྦལ་པ་སོགས་སྲོག་ཆགས་ཆུང་ཙག་རྣམས་གསོད་དགོས་པར་འདོད་ཅིང་། ཆོས་ལུགས་གྱི་ལྟ་གྲུབ་བམ་ལག་བསྟར་བྱེད་སྟངས་འདི་ནི་ཨ་ཝེ་སི་ཐན་གྱི་ཝེན་དིདྡ་ (Avestan Vendidad) ཞེས་པའི་བསྟན་བཅོས་སུ་གསལ་བས་སོ། །
    རྒྱ་གར་ཨཱརྱཎ་གྱི་ཡི་གེ་དང་རྩོམ་རིག་ཏུ་ཀམྦོ་ཛའི་སྐོར་ཐོག་མར་གསལ་བ་ནི་རིག་བྱེད་ཀྱི་དུས་རབས་སྨད་དུ་བྱུང་བ་སྟེ། རྒྱ་གར་གནའ་བོའི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་བསྟན་བཅོས་«ནི་རུཀྟ་»རྩོམ་པ་པོ་ཡ་ཤ་ཀས་ (Yaska ) མཛད་པའི་ངེས་བརྗོད་ཀྱི་གཞུང་དུ་“ཤ་བ་ཏི་”ཞེས་པའི་ཚིག་ཅིག་གསལ་ཞིང་ཚིག་འདི་“གཡོ་འགུལ་”གྱི་དོན་ཅན་དུ་ཀམྦོ་ཛའི་སྐད་ཡིག་ཁོ་ནར་བེད་སྤྱོད་བྱེད་པའི་ཚུལ་བཤད་འདུག་ལ། ཕྱིས་ཀྱི་དུས་རབས་གཉིས་པར་པཱ་ཊ་ཛཱ་ལི་ཡིས་མཛད་པའི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་བསྟན་བཅོས་སོགས་ལས་ཀྱང་དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་པ་ར་སྨྲའོ།། ཀོ་ཊི་ལི་ཡའི་ཨརྠ་ཤཱ་སྲ་ལྟར་ན། ཀམྦོ་ཛ་རྣམས་ཝརྟྟ་ས་ཏྲོ་པ་ཛི་ནཱ་སྟེ་ཚོང་དང་དམག་ལ་བརྟེན་པའི་ཚོ་ཁག་ཅིག་ཡིན་པར་བཤད།➍ 
    ཡང་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་མ་ཤར་སྔོན་གྱི་ལོ་ ༢༦༨ ནས་ ༢༣༢ བར་བཙུགས་པའི་མཽརྱའི་རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་བྲག་བརྐོས་སུ་གསལ་བའི་ཀམྦོ་ཛའི་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་དེ་ཡིན་ཞིང་དེའི་དུས་ཚོད་ངེས་ཅན་ང་ཚོས་གཏན་འབེབས་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། དེ་ཡང་བྲག་བརྐོས་ཡི་གེ་བཅུ་གསུམ་པར་“གྷི་རིག་དང་ཀམྦོ་ཛའི་ནང་”ཞེས་དང་། ཡི་གེ་ལྔ་པར་“གྷི་རིག་དང་། ཀམྦོ་ཛ། གནྡྷ་རི་ཡ་”ཞེས་གསལ་བར་བཀོད་ཡོད། འོན་ཀྱང་མྱ་ངན་མེད་ཀྱིས་ཀམྦོ་ཛ་ཙམ་ལ་ཟེར་བ་ཡིན་ནམ་ཡང་ན་ཁོ་པའི་རྒྱལ་ཁམས་སུ་གཏོགས་པའི་ཨི་རན་གྱི་ཚོ་པ་ཐམས་ཅད་ལ་ཟེར་བ་ཡིན་ཐག་གཅོད་དཀའ་བར་སྣང་ཞེས་ཟེར། གང་ལྟར་ཀྱང་གོང་དུ་བཤད་པའི་ཚོ་ཁག་དེ་དག་མཽརྱའི་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་ཆ་ཤས་ཡིན་ཞིང་། དེ་དག་ལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་སྲིད་དབང་གིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཡོད་ལ། རིག་གཞུང་དང་། ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་བཅས་ཀྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཡང་ཐེབས་ཡོད་ཅིང་། མ་ཚད་ཁོ་ཚོས་ཀྱང་མྱ་ངན་མེད་ཀྱིས་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་བ་ཡང་རྒྱུད་འཛིན་བྱས་ཡོད་པར་མངོན།➎
    རྒྱ་གར་གྱི་གནའ་སྒྲུང་གྲགས་ཅན་«མ་ཧཱ་བྷ་ར་ཏའི་»ནང་དུ་ཀམྦོ་ཛ་དང་། གྷི་རིག། གན་དྷ་ར། བག་ཏྲིན་སི། རྒྱ་གར་གྱི་སི་ཀའེ་ཐི་ཡའི་མི་བཅས་ཀྱི་སྐོར་གླེང་ཡོད་པ་དང། ལེགས་སྦྱར་གྱི་ས་ཁམས་རིག་པའི་གཞུང་དང་། སྡེ་སྣོད་ཡན་ལག་གི་མདོ་སོགས་སུ་ཀམྦོ་ཛ་ནི་སངས་རྒྱས་ཞལ་བཞུགས་སྐབས་སུ་རྒྱ་གར་གླིང་ཟུར་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་བཅུ་དྲུག་གི་གྲས་སུ་ཡོད་པར་འཁོད།
    སཾསྐྲྀཏ་དང་། པཱ་ལིའི་སྐད་ཡིག་གི་ནང་དུ་ཀམྦོ་ཛའི་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་སྣ་ཚོགས་ཤིག་གསུངས་ཡོད། ཁོང་ཚོས་རྒྱུན་དུ་མགོ་སྐྲ་བཞར་གྱི་ཡོད་པ་དང་། ཁོང་ཚོར་རྒྱལ་པོ་ཡོད་ཅིང་དེའི་རྒྱལ་སའི་་མིང་ལ་“རཱ་ཛ་པུ་ར་”སྟེ་རྒྱལ་པོའི་གྲོང་བྱ་བར་བཏགས་ཡོད་པར་བཤད་ཀྱང་། ས་གནས་དེ་གང་དུ་ཡིན་པ་ངོས་འཛིན་བྱས་པ་མི་གསལ། དེ་བཞིན་ཨི་རན་གྱི་མི་ཐུན་མོང་ལ་ཡོད་པ་ལྟར། ཁོང་ཚོ་རྟ་གསོ་སྐྱོང་བྱེད་པར་མཁས་ཤིང་། ཁོང་ཚོས་གསོ་སྐྱོང་བྱས་པའི་རྟ་རྣམས་ནི་དམག་འཁྲུག་ལ་སྤྱོད་རྒྱུར་ཆེས་འཚམ་ཤོས་ཡིན་པ་དང་། ཁོང་ཚོས་རྒྱ་གར་དུ་རྟ་འབོར་ཆེན་ཁྲིད་ཏེ་འབུལ་མཚོན་དུའང་ཕུལ་མྱོང་བར་གྲགས།➏ འདི་ཡན་ཆད་ཝི་ཀེ་རིག་མཛོད་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་བྲིས།

སངས་རྒྱས་པའི་གསུང་རབ་ནས་གསལ་བ།

ནང་ཆོས་ནས་ཀམྦོ་ཛའམ་ཀམ་པོ་ཛ་ཞེས་པ་དེ་གང་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་སམ་ཞེས་ན།
དང་པོ་«འཇམ་དཔལ་གྱི་སྒྲ་བརྡ་སྤྲོད་པའི་འགྲེལ་པ་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་པ་» (D, 238a6-7) ལས། “ཀམྦོ་ཛ་སོགས་ལས་འཇིག་གོ། །དེ་ལ་བུ་རྒྱུད་རྒྱལ་པོ་ལ་བྱས་པའི་རྐྱེན་འཇིག་པར་འགྱུར་ཏེ། ཀམྦོ་ཛ་རྣམས་ཀྱི་བུ་རྒྱུད་དམ་རྒྱལ་པོ་ནི། ཀམྦོ་ཛཿ ཀེ་ར་ལཿ ཙོ་ལཿ ཤ་ཀཿ ཡ་བ་ནཿ ཨ་ཙ་གཉིས་པ་ལས་ཨཎ་འཇིག་གོ །”ཞེས་“ཀམྦོ་ཛ་”ཡི་བརྡ་དག་ཇི་བཞིན་པ་འབྱུང་ལ། གཞན་འོག་ནས་འབྱུང་བའི་ལུང་ཕལ་མོ་ཆེ་ལས་ནི་“ཀམ་པོ་ཛ་”ཞེས་སྒྲ་འདྲ་བ་ཙམ་ལས་བརྡ་དག་ཇི་བཞིན་པ་མི་འབྱུང་། ལུང་འདིའི་དོན་ནི་ཀམྦོ་ཛའི་མི་རྒྱུད་དམ་རྒྱལ་རིགས་ཀྱི་བྱུང་བ་བཤད་ཡོད་པ་ཙམ་ལས་ཡུལ་གང་ཡིན་སོགས་བཀོད་མེད།

༡༽ ཨ་ཤོ་ཀའི་རྡོ་བརྐོས་དང་མཚུངས་པར་གསལ་བའི་གཞུང་ཀག་ལས་དང་པོ། «དཀོན་བརྩེགས་གསང་བ་བསམ་གྱིས་ཁྱབ་པ་བསྟན་པ་» (D, vol. Ka, fol. 141b56) ལས། ཡུལ་ཀ་ཤ་དང་། བ་ཧུ་པ་དང་། ཐོ་གར་ཡུལ་ (Tokharistan) དང་། ཡ་བ་ན་དང་། ཀམ་པོ་ཛ་དང་། [...] ལྔ་ལེན་དང་།” ཞེས་དང་། གཉིས་པ་«ཐུབ་པ་ཆེན་པོ་དྲང་སྲོང་གར་གས་ལྟས་ཀྱི་རྣམ་པ་བསྟན་པ་ཞེས་བྱ་བའི་གཙུག་ལག་» (D, vol. Ngo, fol. 22a6) ལས། “ཡུལ་ཀམ་པོ་ཛ་དང༌། ཡུལ་བར་བར་དང༌། ཡུལ་སྤོས་འཛིན་དང་བཅས་པ་དག་ཏུ་ཡང་འཁྲུག་ཅིང་ཕན་ཚུན་མི་མཐུན་པ་དང༌།” ཞེས་དང་ཡང་དེ་ཉིད་ (D, vol. Ngo, fol. 43a3-5) ལས། ཡོལ་ཏ་རུ་ན་དང་། ཡུལ་རུ་ག་ཀ་ཏི་ས་རའི་མི་རྣམས་དང་། ཡུལ་ཀམ་པོ་ཛ་ནས་སྐྱེས་པའི་མི་རྣམས་དང་། ཐོ་གར་གྱི་ཡུལ་ (Tokharistan) དང་།” ཞེས་ཀམྦོ་ཛ་དང་ལྷན་དུ་འབྱུང་བའི་ཡུལ་གྲུ་དེ་དག་ཨི་རན་དང་ཉེ་བ་རྐྱང་རྐྱང་ཡིན་པས་གོང་གསལ་ཨ་ཤོ་ཀའི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེའི་ནང་དོན་དང་མཚུངས་པར་གསལ།

༢༽ རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་ཞིག་ཡིན་ལ་ཉེ་བ་དང་ཡང་ན་མ་ངེས་པའི་རིགས་གསལ་བའི་གཞུང་ཁག་གཅིག་སྟེ། དང་པོ་«མཆོད་རྟེན་བསྐོར་བའི་ཚིགས་སུ་བཅད་པ་» (D, vol. Sa, fol. 200b45) ལས། 

ཀམ་པོ་ཛ་ཡི་བུ་མོ་བརྒྱ། །
ནོར་བུ་རྣ་ཆ་གདུབ་འཁོར་ཐོགས། །
གསེར་གྱི་དཔུང་རྒྱན་འཆང་བ་དང་། །
མགྲིན་པ་གསེར་གྱིས་ལེགས་བརྒྱན་པ། །
བསྐོར་བའི་གོམ་པ་གཅིག་བོར་བའི། །
བཅུ་དྲུག་ཆར་ཡང་མོ་ཕོད་དོ། །

ཞེས་ཀམ་པོ་ཛའི་བུད་མེད་ཀྱི་རྒྱན་ཆ་རྣམས་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་རྣམ་པ་ཇི་བཞིན་གསལ་བས་རྒྱ་གར་གྱི་ས་གནས་ཤིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པར་མངོན་པ་དང་། ཡང་«འདུལ་བ་ཕྲན་ཚེགས་ཀྱི་གཞི་» (D, vol. Tha, fol. 296a3) ལས། “ཡུལ་འཁོར་གང་ན་བུད་མེད་བཟང་། དེ་ན་ཁ་ཅིག་གིས་སྨྲས་པ། ལྷ་ཀ་ནྱཱ་ཀུབ་ཛ་ན་བུད་མེད་བཟང་ལགས་སོ། །གཞན་དག་གིས་སྨྲས་པ། ལྷ་ཀམ་པོ་ཛི་ཀ་པའི་བུད་མེད་བཟང་ལགས་སོ། །”ཞེས་ཀཱ་ནྱ་ཀུབ་ཛ་སྟེ་རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཨུཏྟར་མངའ་སྡེའི་བུད་མེད་དང་ཀམ་པོ་ཛའི་བུད་མེད་དག་ལས་གང་ཞིག་མཛེས་དང་མི་མཛེས་ཀྱི་བསྡུར་བ་བྱས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་འདིས་ཀྱང་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་ཞིག་ལ་གསུངས་ཡོད་པར་ཉེ་བ་དང་། 
    དེ་བཞིན་ཀམྦོ་ཛའི་ཡུལ་ལ་ཆ་ེ་ཆུང་གཉིས་ཡོད་པར་བཤད་པ་ནི་«རལ་པ་གྱེན་བརྫེས་ཀྱི་རྟོག་པ་ཟ་ [...] འཕགས་མ་སྒྲོལ་མའི་རྩ་བའི་རྟོག་པ་» (D, vol. Tsa, fols. 222a6) ལས། ཀམ་པོ་ཛ་དང་། ཀམ་པོ་ཛ་ཆེན་པོ་དང་།” ཞེས་པས་གསལ་ལ། ཡང་ཀོ་ཤཱམྦ་ཡི་རྒྱལ་པོ་ཞིག་གི་མིང་ལའང་ཀམ་པོ་ཛ་ཞེས་འབྱུང་ཚུལ་ནི་«ནག་པོ་ཆེན་པོ་ཞེས་བྱ་བའི་རྒྱུད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་» (vol. Ca, fol. 68a 23) ལས། ཡུལ་དེ་ལ་མ་ཌ་ཞེས་སོ། །དེར་ཀམ་པོ་ཛ་ཞེས་པའི་རྒྱལ་པོ་འབྱུང་བར་འགྱུར་རོ། །དེའི་བུའི་མིང་ཀོ་ཤཱམྦ་ཞེས་པ་དང་ལྡན་པའི་རྒྱལ་པོ་འབྱུང་ཞིང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་མིང་ཡང་ཀོཤཱམྦ་ཞེས་པ་འབྱུང་ངོ་། །”ཞེས་སོགས་གསལ། 
    ཡང་ཀམྦོ་ཛ་ནས་རིགས་ལྡན་མཁའ་འགྲོ་མ་འཚོལ་བར་བཤད་ཡོད་པ་སྟེ། «
དཔལ་མཁའ་འགྲོ་རྒྱ་མཚོ་རྣལ་འབྱོར་མའི་རྒྱུད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ་» (vol. Kha, fol. 154a3
4) ལས། “ཀམ་པོ་ཛ་མ་ཌོམ་བི་མ། །གཏུམ་མོ་དང་ནི་གདོལ་པ་མོ། །བྲམ་ཟེ་མོ་དང་དམངས་རིགས་མོ། །རྒྱལ་པོའི་བུ་མོ་འཕྲུལ་ཆེན་མོ། །”ཞེས་དང་། 
ཨིནྡྲ་བྷཱུ་ཏའི«དཔལ་ཁ་སྦྱོར་ཐིག་ལེ་ཞེས་བྱ་བ་རྣལ་འབྱོར་མའི་རྒྱུད་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་རྒྱ་ཆེར་འགྲེལ་པ་ཡང་དག་པར་ལྟ་བའི་དྲན་པའི་སྣང་བ་» (D, vol. Ca, fol. 311a7) “དེ་བཞིན་དུ་ཕྱིའི་ཁ་སྦྱོར་བྱ་བའི་ཕྱིར། ཀམ་པོ་ཛ་ལ་སོགས་པའི་རྣལ་འབྱོར་མ་རྣམས་བཀུག་ནས་འདོད་པ་སྤྱད་པར་བྱའོ། །”ཞེས་སྔགས་ཀྱི་སྤྱོད་པར་མཁོ་བའི་བུད་ཀྱི་རིགས་ཀམྦོ་ཛ་པའི་ནང་དུ་འཚོལ་དུ་ཡོད་པར་བཤད།
    ཡང་ཀམྦོ་ཛའི་བུད་མེད་རྣམས་གདོན་འདྲེ་ཡིན་པར་བཤད་པའི་གཞུང་ཁག་གཅིག་སྟེ། «འཕགས་པ་རིག་པ་མཆོག་གི་རྒྱུད་ཆེན་པོ་» (D, vol. Dza, fol. 34b2–6) ལས། “ལོག་འདྲེན་རྣམས་ཀྱི་ལོག་འདྲེན་གྱི་རིགས་ནི་བཞི་མཆིས་ཏེ། སོ་གཅིག་པའི་རིགས་དང་། ཀམ་པོ་ཛའི་རིགས་དང་། […] ཀམ་པོ་ཛའི་རིགས་ལ་ནི་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོའི་གཡོག་འཁོར་བ་ལང་རྣ་བ་ལ་སོགས་པ་ལ་བགེགས་དྲུག་ཁྲི་མཆིས་ཏེ། དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོའི་ཆོ་ག་རྒྱས་པ་ལ་བགེགས་བགྱིད་ཅིང་ […] རིག་པ་ཡང་འཇོམས་པར་བགྱིད་དོ། །ཞེས་དངོས་མེད་འབྱུང་པོའི་རིགས་ཤིག་ལའང་ཀམྦོ་ཛ་ཞེས་བཤད་ཡོད།

རྒྱ་གར་ལས་འདས་པའི་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པར་འདོད་པ།

ཡང་ཇོ་ནང་པ་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐ་ (1575–1634) དང་། མཀས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ (1903–1951) གཉིས་ཀྱིས་ནི་ལྷོ་ཨེ་ཤི་ཡིའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀམ་བྷོ་ཌི་ཡ་ (Cambodia) ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད་པ་ལྟར་སྣང་སྟེ། དང་པོ་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐས་རྒྱ་གར་བྱང་ཤར་མངའ་སྡེ་ཨ་སམ་ལ་ཡོད་པའི་ཀཱ་མ་རཱུ་པ་ལས་ཀྱང་འདས་པའི་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པར་འདོད་པས། ཕལ་ཆེར་ཀམྦོ་ཛ་ནི་ཀམ་བྷོ་ཌི་ཡའི་ཕྱོགས་དེ་བར་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད་དམ་སྙམ་པ་ཞིག་སྟེ། དེ་ཉིད་མཛད་པའི་«དམ་པའི་ཆོས་རིན་པོ་ཆེ་འཕགས་པའི་ཡུལ་དུ་ཇི་ལྟར་དར་བའི་ཚུལ་གསལ་བར་སྟོན་པ་དགོས་འདོད་ཀུན་འབྱུང་» (pp. 634-636) ལས། “སོ་དགུ་པ། ཤར་ཕྱོགས་ཀ་ཀའི་ཡུལ་དུ་བསྟན་པ་དར་བའི་སྐབས་ཀྱི་གཏམ། རྒྱ་གར་ཤར་ཕྱོགས་ལ་དུམ་བུ་གསུམ་སྟེ། བྷཾ་ག་ལ་དང་། ཨོ་ཊི་བི་ཤ་ (Orissa) ཉི་འོག་ལ་གཏོགས་པས་ཉི་འོག་ཤར་ཕྱོགས་ཟེར། བྱང་ཤར་གྱི་ཡུལ་ཀཱ་མ་རཱུ (Assam) ཏི་པུ་ར། (tripura) ཧ་ས་མ་རྣམས་ལ་གི་རི་ཝརྷ་སྟེ་རིས་བསྐོར་བ་ཟེར། དེ་དག་ལས་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཕྱིན་པ་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་རི་ངོས་ལ་ཉེ་བའི་ནཾ་ག་ཊའི་ཡུལ་རྣམས་དང་། རྒྱ་མཚོ་ལ་ཉེ་བའི་ཡུལ་པུ་ཁཾ་དང་། བལ་ཀུ་སོགས་ར་ཁང་གི་ཡུལ་དང་། ཧཱཾ་ས་ཝི་ཏི། མ་རྐོ་ལ་སོགས་པ་མུ་ཉུང་གི་ཡུལ་དང་། གཞན་ཙཀྨ་དང་། ཀམྦོ་ཛ་ལ་སོགས་པ་དེ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་སྤྱི་མིང་དུ་ཀོ་ཀི་ཞེས་ཟེར་ཏེ། དེ་ལྟར་ན་ཀོ་ཀའི་ཡུལ་དེ་རྣམས་སུ་རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་དུས་ཙམ་ནས་བཟུང་སྟེ་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་བྱུང་ལ།  […] སྔར་གྱི་རྒྱུན་ལས་ད་ལྟའི་བསྟན་པ་ཤིན་ཏུ་དར་བར་ཡོད་དོ། ཤར་ཕྱོགས་ཀ་ཀའི་ཡུལ་དུ་བསྟན་པ་དར་བའི་སྐབས་ཀྱི་གཏམ་སྟེ་སོ་དགུ་པའོ།། །།”ཞེས་པའི་བར་རྒྱས་པར་བཤད་ཡོད་ལ། གཉིས་པ་དགེ་ཆོས་ཀྱི་«གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་» (p. 70.12-14) ལས། “བྷར་མ་དང་། ཤྱཱམ་དང་། ཀམྦོ་ཛ་སོགས་ནང་པའི་རྒྱལ་ཁབ་རྒྱང་རིང་པོ་ནས་ཀྱང་མི་མང་པོ་ལྟད་མོར་སླེབས།” ཞེས་གསུངས་ཚུལ་ལ་དཔགས་ན། སྐབས་དེར་ནང་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཞིག་ལ་མིང་ཀམྦོ་ཛ་ཞེས་པ་ནི་ཀམ་བྷོ་ཌི་ཡ་མ་གཏོགས་འགྲོ་ས་མེད་པ་ཤེས་པར་བྱའོ། །མཁས་ཁོང་གཉིས་ཀྱི་གསུངས་ཚུལ་འདི་ཡད་གཞི་མེད་རྫུན་སྒྲིག་ཅིག་གཏན་ནས་མིན་ཏེ། ཀམ་པོ་ཌི་ཡའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མིང་གི་བྱུང་བ་བཤད་སྐབས་ཀམྦོ་ཛ་དང་དམིགས་བསལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཚུལ་གསལ་བར་བཤད་ཡོད།

མདོར་ན། 

ཀམྦོ་ཛ་པ་རྣམས་ནི་གོང་གསལ་ཨི་རན་ནས་བྱུང་ཚུལ་དང་། ཡང་ལོ་རྒྱུས་གཞན་དུ་རྒྱ་གར་གོ་པ་ལ་གཉིས་པའི་སྲིད་དབང་བཟུང་སྐབས་པཱ་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱིས་བཙན་འཛུལ་བྱས་རྗེས། དུས་རབས་བཅུ་པ་ནས་བཅུ་གཅིག་པའི་བར་ཀམྦོ་ཛ་པཱ་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱིས་བྷངྒ་ལའི་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ཅིག་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱས། དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་ནང་རྒྱ་གར་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་རཱ་ཛེནྡྲ་དང་པོས་ (Rājendra-I) ཀམྦོ་ཇའི་རྒྱལ་པོ་མཐའ་མ་དྷརྨ་པཱ་ལ་ཕམ་ཉེས་སུ་བཏང་➓ཚུལ་གསལ་བས། ཀམྦོ་ཛ་ནི་ཨི་རན་ནས་བྱུང་ཞིག་རྒྱ་གར་དུ་གཞིས་ཆགས་པའི་མི་རིགས་ཤིག་གོ་ཞེས་ངོས་འཛིན་བྱས་ན་ཆོས་པར་སེམས།

་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་་
➊ Schmitt 2021; Boyce & Grenet 1991, p. 129; Scott 1990, p. 45; Kubica 2023, p. 88; Emmerick 1983, p. 951; Fussman 1987, pp. 779–785; Eggermont 1966, p. 293.
Schmitt 2021; Boyce & Grenet 1991, pp. 129–130.
➍ Majumdar, Ramesh Chandra (1922). Corporate Life in Ancient India. The Oriental Book Agency, p-29.
Schmitt 2021Boyce & Grenet 1991, pp. 129–130.
➏ Boyce & Grenet 1991, pp. 129–130; Sharma 2007, p. 145–152.
➐ kanyākubja ནི་རྒྱ་གར་ཨུཏྟར་མངའ་སྡེའི་ཁོངས་ཀྱི་རྫོང་ཞིག་ཡིན།
➑ རྒྱ་གར་བཙན་འཛུལ་དུ་ཡོང་བའི་གྷི་རིག་གི་རིགས་རྒྱུད།
➒ Kaushambiནི་རྒྱ་གར་ཨུཏྟར་མངའ་སྡེའི་ཁོངས་ཀྱི་རྫོང་ཞིག་ཡིན།
➓ Ancient Indian History and Civilization by Sailendra Nath Sen p.281; B-The Cambridge Shorter History of India p.145; C-West Bengal District Gazetteers: Nadīa p.63.

2024/06/04

རོ་སྒམ་ནང་གི་ལྐོག་གྱུར་གྱི་དོན་རྐྱེན། In Eiffel Tower coffin mystery

BBC News Jun 3, 2024
ཕ་རན་སིའི་གསང་བའི་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ལས་བྱེད་པ་ཚོས་ཡིད་ཆེས་བྱས་པ་ལྟར་ན། ཨུ་རུ་སུས་གཡོ་བྱུས་བྱས་ཏེ་ཕུང་པོ་བླུག་སའི་རོ་སྒམ་ལྔ་ཐམ་པ་ཨེ་ཕེལ་ལྕོགས་ (Eiffel Tower) ཀྱི་ཉེ་འགྲམ་དུ་བཞག་ཡོད་པ་དང་། རོ་སྒམ་དེ་དག་ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་དར་གྱིས་དཀྲིས་ཤིང་དེའི་ངོས་སུ་“ཡུ་ཁུ་རཱན་ལ་ཡོད་པའི་ཧྥ་རན་སིའི་དམག་མི་”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་རེད།
རེས་གཟའ་སྤེན་པའི་ཉིན་གྱི་ཆུ་ཚོད་དགུ་པ་ཙམ་ལ་རླངས་འཁོར་ཆུང་བ་ཞིག་གི་ནང་མི་གསུམ་སླེབས་པ་གཞན་གྱིས་མཐོང་ཡོད་པ་དང་། མི་བཞི་པོ་དེ་དག་ཐོན་ཚར་བའི་རྗེས་སུ་རོ་སྒམ་ནང་དུ་ས་དཀར་བླུགས་པའི་རྩྭ་རས་ (sacks of plaster) ཁ་ཤས་བླུགས་ཡོད་པ་ཕྱིས་སུ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཡོད་པ་རེད།
དེ་མཚུངས་ཉེན་རྟོག་པས་རླངས་འཁོར་ཁ་ལོ་བ་དེ་མགྱོགས་མྱུར་ངང་འཛིན་བཟུང་བྱས་པ་དང་། ཁ་ལོ་བ་དེས་ཁོ་ལ་རོ་སྒམ་དབོར་འདྲེན་བྱེད་པར་མི་གཞན་གཉིས་ཀྱིས་ཡུ་རོབ་སྒོར་མོ་བཞི་བཅུ་སྤྲད་སོང་ཞེས་དང་། ཁོ་རང་བྷུལ་གྷ་རི་ཡ་ (Bulgaria) ནས་ཉིན་གཅིག་གི་སྔོན་ལ་རྒྱལ་ས་པེ་རི་སི་ལ་འབྱོར་བ་ཡིན་ཚུལ་བཤད།
དེ་རྗེས་ཉེན་རྟོག་པས་མི་གཞན་པ་དེ་གཉིས་རྒྱལ་ས་ཕེ་རི་སིའི་དབུས་ཀྱི་བྷེར་སི་ཁོ་ཆི་རླངས་འཁོར་འབབ་ཚིགས་ (Bercy coach station) ནས་འཛིན་བཟུང་བྱས་པ་དང་། སྐབས་དེར་ཁོ་གཉིས་འཇར་མན་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་བྷེར་ལིན་ (Berlin) ལ་འགྲོ་བའི་སྤྱི་སྤྱོད་རླངས་འཁོར་དུ་འགྲོ་འཆར་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ཚུལ་དང་། ཁོང་གཉིས་ལ་ཡང་གཞན་གྱིས་རོ་སྒམ་འཇོག་གླ་ལ་སྒོར་མོ་བཞི་བརྒྱ་སྤྲད་སོང་ཞེས་བཤད།
ཡང་ཉེན་རྟོག་པས་བཤད་པ་ལྟར་ན། ཁ་ལོ་བ་དེ་ནི་བྷུལ་གྷ་རི་ཡའི་མི་ཞིག་དང་། གཞན་གཉིས་ལས་གཅིག་ཡུ་ཁེ་རན་དང་གཞན་པ་དེ་འཇར་མན་ནས་ཡིན་པར་ངོས་ལེན་བྱས་སོང་ཞེས་བཤད།
རེས་གཟའ་ཉི་མའི་ཉིན་ཁྲིམས་དཔོན་གྱི་མདུན་དུ་ཁོང་ཚོ་ཁྲིད་ནས། ཁྲིམས་དཔོན་གྱིས་“སྔོན་ཚུད་ནས་འཆར་གཞི་བཏིངས་ཏེ་དྲག་སྤྱོད་བྱས་པའི་སྐོར་”ལ་ཁྲིམས་ཞིབ་འགོ་འཛུགས་རྒྱུ་ཡིན་པར་བཤད། སྤྱི་ཁྱབ་ཁྲིམས་དཔོན་གྱི་ལས་ཁུངས་གཉིས་པ་ནས་བཤད་པ་ལྟར་ན། ལས་བྱེད་པ་ཚོས་གནས་ཚུལ་འདི་“ཕྱི་རྒྱལ་ནས་བཀོད་སྒྲིག་”བྱས་ཡོད་མེད་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ཅེས་བཤད།
ཉེ་ཆར་བྱུང་བའི་དོན་རྐྱེན་གཉིས་ལ་བསམ་བློ་བཏང་ན། ཨུ་རུ་སུའི་གསང་མྱུལ་བ་རྣམས་ཀྱང་དོན་རྐྱེན་འདིའི་ནང་དུ་ཞུགས་ཡོད་སྲིད་པར་ཧྥ་རན་སིའི་ཉེན་རྟོག་པས་འདོད་ཀྱི་ཡོད་ལ། དོན་རྐྱེན་དེ་གཉིས་ཀས་མང་ཚོགས་བློ་འགུག་ཐབས་བྱས་པར་མངོན།
མི་རིང་བའི་ཟླ་བ་བཅུ་པའི་ནང་། ཧ་མ་སིས་ (Hamas) ཨི་སི་རལ་གྱི་ཐོག་ཏུ་སྔོན་ཆད་བྱུང་མྱོང་མེད་པའི་དྲག་རྒོལ་བྱས་པས། མི་ ༡༢༠༠ ཙམ་བསད་ཅིང་མི་བརྒྱ་ཕྲག་མང་པོ་བཙོན་དུ་བཟུང་། དུས་ཡུན་མི་རིང་བར་ཨི་སི་རལ་གྱི་རྒྱལ་དར་གྱི་སྐར་མ་ཟུར་དྲུག་གི་རི་མོ་ཅན་རྒྱལ་ས་ཕ་རེ་སིའི་རྩིག་གྱང་ངོས་སུ་བཀལ་བའི་དོན་རྐྱེན་བྱུང་། སྐབས་དེར་ཧྥ་རན་སི་གཞུང་ནས་མོལ་ཌོ་ཝན་ (Moldovan) བཟའ་ཚོ་གཉིས་འཛིན་བཟུང་བྱས་ཡོད་པ་དང་། ཧྥ་རན་སིའི་དཔོན་རིགས་ཚོས་བཟའ་ཚོ་དེ་གཉིས་ལ་ཨུ་རུ་སུའི་གསང་ལས་ཀྱིས་གླ་ཕོགས་སྤྲད་ཡོད་པར་ཡིད་ཆེས་བྱས་ཡོད། 
ཞེས་སོགས་འཁོད་ཡོད།

2024/06/02

འཛམ་གླིང་གི་གྲོང་ཚོ་སྔ་ཤོས།

གཽ་པེཀ་ལི་་ཊེ་པེ་ (Göbekli Tepe) ཞེས་པ་ནི་ཏུར་ཀེས་ (Turkey) རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལྷོ་ཤར་ཨ་ན་ཏོ་ལི་ཡའི་ (Anatolia) ས་ཁུལ་དུ་ཆགས་པའི་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་གནའ་རྫས་རིག་དངོས་ཡོད་པའི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན། གནའ་གྲོང་སྡེ་དེ་ནི་ཧ་ལམ་ཕྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ ༩༥༠༠ ནས་མ་མཐའ་ཡང་ཕྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ ༨༠༠༠ བར་ལ་ཆགས་མྱོང་བ་ཞིག་དང་། སྐབས་དེ་ནི་རྫ་ཆས་སྔོན་གྱི་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་ཡིན་པ་རེད། སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་གནའ་བོའི་རིག་དངོས་འདིའི་ཆགས་དབྱིབས་ནི། རྡོ་ཡི་ཀ་བ་ཆེན་པོ་བསླངས་ཤིང་བཟོ་བཀོད་སྒོར་དབྱིབས་ཅན་ཞིག་དང་། རྡོ་ཡི་ཀ་བ་དེ་དག་ནི་འཛམ་གླིང་སྟེང་གི་ཆེས་རྙིང་ཤོས་ཀྱི་རྡོ་རིང་གི་གྲས་ཡིན་པར་བཤད། དེ་ཡང་རྡོ་ཡི་ཀ་བ་མང་པོ་ཞིག་ལ་མི་ཡི་ཆས་གོས་ཀྱི་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་དང་། རི་དྭགས་ཀྱི་འབུར་གཟུགས་སོགས་ཀྱིས་བརྒྱན་ཡོད་པས། གནའ་རྫས་རྟོག་དཔྱོད་པ་ཚོས་སྔ་རབས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལས་བརྒལ་བའི་སྐུ་འདྲའི་བྱུང་རབས་སྐོར་ལ་ཤེས་རྟོགས་རྙེད་པར་དཀའ་བ་ཞིག་བྱུང་ཡོད་པར་བཤད། མཐོ་ཚད་ལ་མི་ཊར་ ༡༥ དང་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་ཨེ་ཀར་ ༢༠ ཡོད་པའི་གནའ་བོའི་ཁང་པ་མང་པོས་ཡོངས་སུ་ཁེངས་ཡོད་པ་དང། རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་ཀྱི་ཁང་ཆུང་དང་། རྡོ་རྐོས། རྡོ་བརྐོས་ཆུ་མཛོད་བཅས་ཡོད་པ་མ་ཟད། དུས་ཕྱིས་བྱས་པའི་རྗེས་ཤུལ་ཡང་འགའ་ཞིག་ཡོད། ད་ལྟའི་ས་སྔོག་འདོན་པ་ཚོས་བཤད་ན། གནའ་ཤུལ་འདི་གྲོང་གསེབ་ཀྱི་བཟོ་བཀོད་དང་ཁྱད་ཆོས། ཆུའི་མ་ལག་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་ཁྱིམ་སྤྱོད་ཡོ་བྱད་སོགས་ཉེ་བའི་ཆར་རྙེད་སོན་བྱུང་བའི་དངོས་རྫས་ཁག་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་གནའ་བོའི་གྲོང་གསེབ་ཅིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད། ས་གཏེར་སྔོག་འདོན་བྱེད་མཁན་ཁུ་ལའོ་སི་ཤ་མེ་ཏི་ (Klaus Schmidt) ཡིས་བཤད་རྒྱུར། རྩ་ཆེའི་གནས་དེར་མཚམས་རེར་ཕྱོགས་མཐའ་གྲུ་ནས་རྔོན་པ་དང་འབྲོག་པའི་ཚོ་ཁག་འདུས་ཤིང་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་བ་ལས། ས་གནས་དེར་གཏན་སྡོད་བྱེད་མཁན་ཉུང་ངུའམ་ཡང་ན་གཏན་སྡོན་བྱེད་མེད་སྲིད་པར་ཡང་བཤད།

➊ Breuers & Kinzel 2022, p. 471.
➋ Schönicke 2019, p. 214-215.